با فرزند ناخلف چه کنیم؟ به گزارش وب‌سایت UNICEF Data، تخمین زده می‌شود که در سال 2024 تعداد 259000 کودک بازداشت شده‌اند. بر اساس یک مطالعه در وب‌سایت Council on Criminal Justice نیز (در بازه سال‌های 2016 تا 2024) تقریباً در 14 درصد از جرایم، حضور یک نوجوان گزارش شده است. این آمار نشان می‌دهند که بزهکاری در کودکان و نوجوانان هم وجود دارد. اگر از بابت تربیت اشتباه فرزند خود نگران هستید و می‌پرسید که «با فرزند ناخلف چه کنیم؟»، این مقاله مخصوص شماست.
دلایل نافرمانی کودکان
با بچه نافرمان چه کنیم؟ با دانستن دلایل این موضوع، حدود 70 درصد از پاسخ سوال خود را می‌گیرید. نافرمانی در کودکان دلایل مختلفی دارد که فهمیدن آن‌ها می‌تواند به والدین کمک کند تا بهترین روش‌های تربیتی را به‌کار ببرند. برخی از این دلایل به رشد طبیعی کودک و برخی دیگر به شرایط محیطی یا ارتباطی خانواده مربوط می‌شوند. در این بخش به دلایل اصلی نافرمانی در کودکان اشاره میکنیم:
1_ نیاز به استقلال
یکی از دلایل اصلی نافرمانی در کودکان، تمایل آن‌ها به کسب استقلال بیشتر است. کودکان در سنین مختلف به‌ویژه در دوران پیش‌دبستانی و ابتدایی، شروع به ابراز نظر و تصمیم‌گیری‌های خود می‌کنند. این فرایند طبیعی به آن‌ها کمک می‌کند تا هویت خود را شکل دهند؛ بنابراین جای نگرانی نیست و شما شامل حال سوال با بچه نافرمان چه کنیم، نمی‌شوید. در این سنین، کودکان می‌خواهند در بسیاری از امور، از جمله نحوه لباس پوشیدن، خوردن غذا و حتی تصمیم‌گیری‌های ساده، کنترل بیشتری داشته باشند. اگر والدین در این مواقع اجازه ندهند یا کنترل بیش‌ازحد داشته باشند، ممکن است کودک با نافرمانی واکنش نشان دهد. برای آشنایی با راهکارهای تقویت حس مسئولیت‌پذیری و خودباوری در فرزندان، مطالعه‌ی مقاله‌ی تقویت استقلال در کودکان؛ چگونه کودکی خودساخته تربیت کنیم؟ توصیه می‌شود.
2_ جلب توجه
پیش از اینکه از خود بپرسید با بچه نفهم چه کنم، نگاهی به رفتار کلی خود با او بیاندازید. آیا احساس نمی‌کنید رفتارهای او پاسخی متناسب رفتارهای خودتان‌اند؟ کودکان به‌طور طبیعی نیازمند توجه و محبت از سوی والدین هستند. اگر آن‌ها احساس کنند که والدین به‌طور کافی به آن‌ها توجه نمی‌کنند، ممکن است برای جلب توجه، دست به سرپیچی از خواسته‌های شما بزنند. این نوع رفتار به‌ویژه در خانواده‌هایی که شلوغ یا پرمشغله هستند، بیشتر مشاهده می‌شود. کودک ممکن است برای جلب توجه حتی از طریق رفتارهای منفی مانند جیغ‌زدن یا نافرمانی عمل کند، چون برای او این رفتارها نسبت به بی‌توجهی بهتر به‌نظر می‌رسد.
3_ احساسات کنترل‌نشده
کودکان در سنین پایین هنوز به‌طور کامل توانایی کنترل احساسات خود را ندارند. خستگی، گرسنگی یا استرس می‌تواند بر رفتار آن‌ها تأثیر منفی بگذارد. بنابراین پیش از اینکه به یافتن راهکاری برای اینکه با بچه نفهم چه کنم بپردازید، در ذهن‌تان اتفاق آن روز را مرور کنید. برای مثال، کودکی که بعد از یک روز طولانی یا زمانی که خواب کافی نداشته است، ممکن است با نافرمانی یا بدخلقی واکنش نشان دهد.
کودکی که احساسات کنترل‌نشده‌ای دارد، والدین را تحت فشار می‌گذارد. اگر شما چنین فرزندانی دارید، حتماً سوال‌تان این است که «بچه هام خیلی اذیت میکنن چیکار کنم؟». ما پاسخ این سوال را در یک مقاله جداگانه بررسی کرده‌ایم.
4_ عدم وجود قوانین مشخص
کودکان به‌طور غریزی به دنبال مرزها و قوانین مشخص هستند. اگر والدین به‌طور مداوم انتظارات خود را روشن نکرده یا قوانین متغیری دارند، کودک ممکن است گیج و سردرگم شود. در این شرایط، نافرمانی به‌عنوان یک واکنش طبیعی برای پیدا کردن مرزها و تعیین‌کردن آن‌ها در ذهن کودک مطرح می‌شود. به‌طور کلی، کودک زمانی که از قوانین خانواده آگاه نباشد یا آن‌ها پیوسته تغییر کنند، احساس ناامنی می‌کند و دست به نافرمانی می‌زند. برای مثال زمانی که زمان خواب مشخص و معنی ندارید، از خودتان نپرسید که با بچه نفهم چه کنم!
روش‌های صحیح برخورد با کودک نافرمان
برخورد صحیح و مؤثر بهترین راه برای بهبود رفتار کودک و پاسخ به سوال با فرزند ناخلف چه کنیم، است. در این بخش به بررسی روش‌هایی می‌پردازیم که والدین می‌توانند برای مدیریت رفتار نافرمان کودک خود به‌کار ببرند. استفاده از روش‌های درست و اصولی نه‌تنها رفتار کودک را اصلاح می‌کند، بلکه رابطه والد و کودک را تقویت می‌سازد.
1_ حفظ آرامش
یکی از مهم‌ترین اصول برای شروع به اصلاح رفتار و اینکه با بچه نفهم چه کنم، حفظ آرامش توسط والدین است. بسیاری از والدین وقتی کودکشان نافرمانی می‌کند، به‌طور طبیعی عصبی می‌شوند و واکنش‌های تندی نشان می‌دهند. اما باید بدانیم که عصبانیت والدین می‌تواند موجب تشدید رفتار نافرمانانه کودک شود. در مقابل، وقتی والدین با آرامش برخورد می‌کنند و کنترل خود را حفظ می‌نمایند، کودک می‌آموزد که حتی در مواقع بحران نیز می‌تواند رفتارهای مثبت و مؤثری از خود نشان دهد. در این راستا، والدین می‌توانند از تکنیک‌های تنفس عمیق، شمارش تا ده یا حتی قدم زدن کوتاه استفاده کنند تا آرامش خود را حفظ کنند. همچنین، صحبت کردن با لحن آرام و ملایم می‌تواند بر رفتار کودک تأثیر مثبت بگذارد.
2_ ایجاد قوانین مشخص و پایدار
کودکان نیاز دارند که مرزها و انتظارات رفتاری آن‌ها مشخص باشد. اگر والدین قوانین ثابت و پایدار برای رفتارهای کودک تعیین کنند و به آن‌ها پایبند باشند، کودک احساس امنیت بیشتری می‌کند و درک بهتری از رفتارهای قابل قبول پیدا می‌کند. برای مثال، تعیین ساعات مشخص برای انجام تکالیف مدرسه، زمان خواب یا زمان بازی، کودک را از سردرگمی نجات می‌دهد و به او کمک می‌کند تا انتظارات والدین را بهتر درک کند. همچنین، یک نکته مهم در مورد اینکه با فرزند ناخلف چه کنیم، این است که والدین باید در تعیین قوانین خود هم‌راستا باشند و هیچ‌گاه از آن‌ها به‌طور مداوم تخطی نکنند، چراکه این امر باعث ایجاد سردرگمی در ذهن کودک می‌شود.
“According to the American Academy of Pediatrics, consistent discipline and positive reinforcement are more effective in improving behavior than punishment. Establishing clear, consistent rules fosters a sense of security and helps children understand expectations.”
به گفته‌ی آکادمی اطفال آمریکا، انضباط مستمر و تقویت مثبت در بهبود رفتار کودکان مؤثرتر از تنبیه است. تعیین قوانین واضح و ثابت احساس امنیت ایجاد می‌کند و به کودکان کمک می‌کند تا انتظارات را درک کنند.
راستی، ما یک مقاله با عنوان «قانون گذاری در خانه» هم داریم که پیشنهاد می‌دهیم برای اطلاعات بیشتر این مقاله را بخوانید.
صوت روانشناسی: تنبیه بچه حرف گوش نکن
سخنران: درنا شریفی، روانشناس کودک
3_ به‌کارگیری تشویق و تقویت مثبت
یکی از مؤثرترین روش‌ها برای مدیریت رفتار نافرمان کودک، تقویت رفتارهای مثبت و مطلوب او است. به‌جای تمرکز بر رفتارهای منفی، باید تلاش کرد که کودک در زمان انجام کارهای درست تشویق شود. این روش باعث می‌شود کودک نسبت به رفتارهای مناسب خود احساس رضایت و افتخار کند و تمایل بیشتری به تکرار آن‌ها پیدا کند.
تشویق می‌تواند به‌صورت کلامی (مثلاً “کار خیلی خوبی کردی!”) یا با دادن پاداش‌هایی مثل وقت بازی اضافی یا انتخاب فیلم دلخواه صورت گیرد. طبق مطالعات انجام شده، استفاده از تقویت مثبت در اصلاح رفتار کودکان بسیار مؤثرتر از استفاده از تنبیه‌های منفی است، چراکه کودک با این شیوه درک بهتری از آنچه انتظار می‌رود، پیدا می‌کند و به‌طور ناخودآگاه تمایل به تکرار آن رفتارها دارد.
برای تشویق مثبت می‌توانید از مقاله «جملات معجزه گر در تربیت فرزند» استفاده کنید. ما در این مقاله، درباره جملات درست تشویقی و حمایتی کودکان صحبت کرده‌ایم.
4_ استفاده از پیامدهای منطقی
یکی دیگر از روش‌های مؤثر در پاسخ به سوال با فرزند ناخلف چه کنیم، مدیریت رفتار و استفاده از پیامدهای منطقی است. این روش به این معنا است که والدین باید پیامدهای طبیعی و منطقی را برای رفتارهای نادرست کودک در نظر بگیرند. به‌عنوان مثال، اگر کودک اسباب‌بازی‌هایش را جمع نکند، والدین می‌توانند این پیامد را برای او اعمال کنند که در روزهای بعد دسترسی به آن‌ها نخواهد داشت. پیامدهای منطقی به کودک کمک می‌کند که ارتباط بین رفتار و نتیجه آن را درک کند. در این روش، هیچ‌گونه تنبیه سخت یا بی‌رحمانه‌ای وجود ندارد، بلکه کودک می‌آموزد که رفتارهایش چه تأثیری بر زندگی روزمره و فعالیت‌هایش خواهد داشت.
5_ گوش دادن به احساسات کودک
یکی دیگر از روش‌های مؤثر در برخورد با کودک نافرمان، گوش دادن به احساسات و نیازهای او است. در بسیاری از مواقع، رفتار نافرمان کودک ناشی از نیاز به توجه، محبت یا درک احساسات او است. بنابراین، والدین باید فضای امنی برای بیان احساسات کودک فراهم کنند و به او گوش دهند. به‌جای سرزنش یا تنبیه، والدین می‌توانند از روش‌های ارتباطی فعال استفاده کنند و با دقت به صحبت‌های کودک گوش دهند. این کار نه‌تنها باعث بهبود رابطه والد و کودک می‌شود، بلکه به کودک کمک می‌کند تا احساسات خود را بهتر شناسایی و مدیریت کند.
6_ دادن حق انتخاب به کودک
یکی دیگر از روش‌ها برای اینکه با فرزند ناخلف چه کنیم، دادن حق انتخاب به کودک است. در مواقعی که کودک نمی‌خواهد دستورات را اجرا کند، والدین می‌توانند گزینه‌های محدودی را به او ارائه دهند تا حس کنترل بیشتری داشته باشد. برای مثال، به‌جای این که بگویید این لباس را بپوش، می‌توانید بگویید «می‌خواهی این لباس را بپوشی یا آن یکی را؟» این روش به کودک کمک می‌کند تا احساس کند که انتخاب‌هایی دارد و در نتیجه، کمتر در برابر دستورات والدین مقاومت می‌کند.
7_ تغییر ساختار زندگی کودک
خستگی کودک می‌تواند یکی از دلایل پرخاش و نافرمانی او باشد. اگر می‌پرسید که با فرزند ناخلف خود چه کنیم، ما پاسخ را در تغییر ساختار روزمره زندگی او می‌دانیم.
شما می‌توانید محرک‌هایی را که باعث تغییر رفتار کودک می‌شوند، حذف کنید و با قرار دادن فعالیت‌های آرامش‌بخش در روتین زندگی‌اش، به‌مرور پرخاش و نافرمانی‌اش را کاهش دهید.
شما باید در زندگی کودک یک روتین قابل‌پیش‌بینی به‌وجود آورید تا امکان هرگونه نافرمانی به حداقل برسد.
8_ کمک گرفتن از یک الگو
می‌پرسید که «با فرزند ناخلف خود چه کنیم؟» پاسخ در کمک گرفتن از فردی است که فرزندتان او را الگوی خود می‌داند. یک کودک بزرگ‌تر، دوستان و حتی خویشاوندان شما می‌توانند الگوهای فرزندتان در زندگی باشند.
کودک معمولا سعی می‌کند با الگوبرداری فکری و رفتاری، شبیه این فرد رفتار کند. وقتی که کودک ببیند که الگویش رفتار درستی دارد، او هم بیشتر متمایل می‌شود تا رفتارهای اشتباهش را کنار بگذارد.
چه کارهایی نباید انجام دهیم؟
تا به الات گفتیم که با فرزند ناخلف چه کنیم، در این بخش، به بررسی برخی از رفتارهای نادرستی می‌پردازیم که والدین باید از آن‌ها اجتناب کنند تا رابطه بهتری با کودک خود برقرار کرده و رفتار نافرمانانه را اصلاح کنند.
1_ استفاده از تنبیه بدنی
یکی از رایج‌ترین رفتارهای نادرست در برخورد با کودکان نافرمان، استفاده از تنبیه بدنی است. این نوع تنبیه نه‌تنها مشکل رفتار کودک را حل نمی‌کند، بلکه می‌تواند به کاهش اعتماد کودک به والدین و ایجاد ترس در او منجر شود. در بسیاری از موارد، تنبیه بدنی موجب رفتارهای خشونت‌آمیز در آینده و درگیری‌های اجتماعی در کودکان می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که تنبیه بدنی هیچ‌گونه تأثیر مثبتی در اصلاح رفتار کودکان ندارد. به‌جای آن، استفاده از روش‌های تربیتی مثبت مانند تقویت رفتارهای خوب و اعمال پیامدهای منطقی بسیار مؤثرتر است. جزئیات بیشتر در مورد تأثیرات منفی تنبیه بدنی را می‌توانید در مقاله‌ی عوارض کتک زدن بچه چیست؟ راهکار جایگزین چیست؟ بخوانید.
2_ نادیده گرفتن نیازهای کودک
کودکان به‌ویژه در سنین پایین، نیازمند توجه و محبت هستند. نادیده گرفتن نیازهای عاطفی یا فیزیکی کودک می‌تواند باعث بروز رفتارهای نافرمانانه و حتی اضطراب در او شود. والدین باید به نیازهای کودک توجه کنند و به‌طور مداوم به او اطمینان دهند که برای او اهمیت قائل هستند.
3_ مقایسه با دیگران
مقایسه کودک با دیگران یکی دیگر از رفتارهای نادرستی است که می‌تواند تأثیرات منفی بر رفتار او بگذارد. مقایسه‌های مداوم با همسالان یا خواهر و برادرها، عزت نفس کودک را کاهش داده و موجب کاهش انگیزه او می‌شود. این نوع مقایسه‌ها می‌تواند احساس ناکامی و اضطراب در کودک ایجاد کند و او را به سمت رفتارهای منفی سوق دهد. پس همیشه از خود نپرسید با فرزند ناخلف چه کنیم. گاهی از خود بپرسید که چگونه رفتار بهتری داشته باشم.
چه زمانی باید از متخصص کمک بگیریم؟
در برخی موارد، نافرمانی کودک ممکن است به‌حدی برسد که نیاز به مداخله متخصص داشته باشد. اگر نافرمانی کودک شدید و مداوم باشد، یا با مشکلات رفتاری دیگر همراه شود، مشاوره با یک متخصص می‌تواند راهگشا باشد.
1_ نافرمانی شدید و مداوم
اگر کودک به‌طور مداوم و به‌شدت نافرمانی می‌کند و این رفتار تأثیر منفی بر روند تربیتی یا تحصیلی او دارد، بهتر است با یک مشاور یا روانشناس کودک مشورت کنید.
اگر فرزندتان نافرمانی و لجبازی‌های مداوم دارد، پیشنهاد می‌دهیم که در این زمینه مقاله «اختلال لجبازی در کودکان» را هم بخوانید.
2_ رفتارهای پرخاشگرانه یا اضطراب
زمانی که می‌پرسیدبا فرزند ناخلف چه کنیم، باید به رفتارهای کودک خود دقت کنید. اگر نافرمانی کودک با رفتارهای پرخاشگرانه، اضطراب شدید یا افسردگی همراه باشد، باید فوراً به یک متخصص مراجعه کنید. این نشانه‌ها می‌توانند نشان‌دهنده مشکلات عاطفی یا رفتاری جدی باشند که نیاز به درمان دارند.
بد نیست سری هم به مقاله‌ی تربیت کودک خشن؛ نحوه برخورد با کودک پرخاشگر بزنید؛ اونجا مفصل درباره‌ی دلایل و راهکارهای این موضوع صحبت کردیم.
3_ عدم تأثیر روش‌های تربیتی معمول
اگر روش‌های معمول تربیتی در مورد سوال با بچه نافرمان چه کنیم، مانند تقویت مثبت یا استفاده از پیامدهای منطقی تأثیر لازم را نداشته باشند، یک متخصص می‌تواند راهکارهای تخصصی‌تری را پیشنهاد دهد که به اصلاح رفتار کودک کمک کند.
کلام آخر
به پایان مقاله «با فرزند ناخلف چه کنیم» رسیدیم. نافرمانی در کودکان به دلیل شرایط مختلفی مانند نیاز به استقلال یا جلب توجه ایجاد می‌شود. در نهایت با رعایت اصول و روش‌هایی که در این مطلب در جواب به سوال با بچه نفهم چه کنم گفته شد، والدین می‌توانند به بهبود رفتار کودک خود کمک کنند و محیطی امن و حمایتگر برای رشد و یادگیری او فراهم نمایند. حفظ آرامش، ایجاد قوانین مشخص، تقویت رفتارهای مثبت و استفاده از پیامدهای منطقی از جمله روش‌هایی است که والدین می‌توانند برای مشکل با بچه نافرمان چه کنیم، به‌کار ببرندبا . همچنین، در صورت نیاز، مراجعه به یک متخصص می‌تواند به رفع مشکلات عاطفی و رفتاری کمک کند.
