رفتار با نوجوان پرخاشگر یکی از چالشهای رایج در خانوادههاست؛ چرا که طبق آمار، حدود ۲۰ درصد نوجوانان رفتارهای پرخاشگرانه را تجربه میکنند. این رفتارها گاهی نشانهی بحرانهای عاطفی، فشارهای محیطی یا حتی نیاز به درک و توجه بیشترند. اگر والدین و مربیان، شیوه درست مواجهه با این نوجوانان را بدانند، میتوانند به جای درگیری، مسیر گفتوگو و آرامش را هموار کنند.
چطور مشاجره با نوجوان پرخاشگر را مدیریت کنیم؟
مشاجره با نوجوانی که پر از خشم و عصیان است میتواند تبدیل به میدان جنگی شود که در آن هیچکس پیروز نیست. نکته مهم این است که شما میتوانید با چند رفتار ساده ولی مؤثر، این بحران را به یک گفتوگوی آرام تبدیل کنید. نوجوانان رفتار والدین را بهتر از نصیحتهایشان میفهمند؛ پس اگر میخواهید او خشونت را کنار بگذارد، اول باید آرامش را در رفتار خودتان ببیند. یادتان باشد بسیاری از این طغیانهای عصبی از ترس و درماندگی نوجوان ریشه میگیرد، نه از بدجنسی او. در چنین موقعیتی این چند تکنیک ساده ولی کاربردی به رفتار با نوجوان پرخاشگر کمکتان میکند:
1_ خونسرد اما محکم باشید
وقتی نوجوانتان پرخاش میکند یا فریاد میزند، شما باید خونسردی خود را حفظ کنید. لحن آرام اما قاطع شما نشان میدهد که تحت تأثیر عصبانیت او قرار نگرفتهاید. این رفتار پیام روشنی میدهد: من جدیام، ولی نمیخواهم با تو بجنگم.
2_ حرفهایش را واقعاً بشنوید
شنیدن واقعی یعنی توجه به کلمات، احساسات و زبان بدن طرف مقابل. نگاهتان را از او ندزدید، دست به سینه نایستید و نشان دهید که واقعاً حاضرید بشنوید. وقتی نوجوان احساس میکند که درک میشود، احتمال آرام شدنش بیشتر است. این مورد مهمترین روش رفتار با نوجوان پرخاشگر است.
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان و رفتارهای جنسی خطرناک در کودکان و نوجوانان، میتوانید به مقالات لینک شده مراجعه کنید.
3_ فضای تنفس بدهید
نوجوانی که حس خفگی یا کنترل بیش از حد دارد، ممکن است واکنش تندتری نشان دهد. گاهی بهتر است کمی فاصله بگیرید و بگذارید او هم با خودش خلوت کند. این فضا به او کمک میکند احساساتش را بهتر بشناسد و آرام شود.
4_ وقفه طلایی ایجاد کنید
اگر بحث دارد از کنترل خارج میشود، پیشنهاد یک وقفه کوتاه میتواند در رفتار با نوجوان پرخاشگر بسیار مؤثر باشد. مثلاً بگویید: «بیایید نیم ساعت استراحت کنیم، بعد دوباره حرف میزنیم.» این مکث ساده جلوی انفجارهای عاطفی و پشیمانیهای بعدی را میگیرد.
از سوی دیگر، مطالعهی مطالب لینک شده میتواند جنبههای بیشتری از نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان و فحاشی نوجوانان را برایتان روشن کند.
5_ رفتار مثبتش را تقویت کنید
نوجوانان درگیر پرخاشگری، معمولاً توجه را فقط هنگام بروز رفتار منفی دریافت میکنند. اما اگر در زمان آرامش، رفتار خوبشان را تحسین کنید، احتمال تکرار آن بیشتر میشود. تشویق بهموقع، یک ابزار ساده ولی بسیار قدرتمند تربیتی است.
همین چند قدم ساده میتواند نقطه شروع تغییر در نحوه برخورد با نوجوان پرخاشگر باشد. با تکرار و تمرین، شما هم یاد میگیرید که رفتار با نوجوان پرخاشگر را بهتر مدیریت کنید و فضای خانه را آرامتر کنید.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیقتری دربارهی فرزند پروری نوجوان و اختلال لجبازی در نوجوانان دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب لینک شده را بخوانید.
راه و رسم رفتار با نوجوان پرخاشگر؛ 16 تکنیک طلایی برای والدین
روبرو شدن با نوجوانی که خشمش مدام در حال انفجار است، ساده نیست. اما خبر خوب اینکه اگر چند اصل را بدانید و اجرا کنید، میتوانید از دل بحرانها آرامش بسازید. در کنار این مهارتها، کمک گرفتن از مشاور مجرب برای رفتار با نوجوان پرخاشگر، معجزه میکند.
1_ قانونگذاری بدون رعب و وحشت
یک نوجوان عصبانی به مرزهای شفاف نیاز دارد، نه تهدید. قانونها را وقتی اوضاع آرام است بچینید، پیامدها را مشخص کنید و حتماً توضیح دهید این محدودیتها برای امنیت خودش است.
2_ مکالمه، نه بازجویی
صحبت را به وقت طوفان موکول نکنید. وقتی آتش خشم خوابید، سراغ ریشه دلخوریها بروید. گوش کنید، قضاوت نکنید و نصیحتهای کلیشهای را در رفتار با نوجوان پرخاشگر فراموش کنید.
در همین راستا، پیشنهاد میشود برای آشنایی دقیقتر با موضوعات راهکار برای جلوگیری از گاز گرفتن کودک و لجبازی کودکان 4 تا 5 ساله، به این نوشتهها لینک شده مراجعه نمایید.
3_ نظم در سبک زندگی، سپر آرامش
خواب کافی، غذای سالم و فعالیت بدنی روزانه، معجزه میکند. اگر نوجوان شما کمتر از ۸ ساعت بخوابد یا وعدههای غذاییاش نامنظم باشد، خشمش شعلهورتر میشود.
4_ دنیای دیجیتال را مرزبندی کنید
تماشای بیوقفه فیلم، بازیهای خشن و ولگردی در شبکههای اجتماعی، بنزینِ خشم نوجوان پرخاشگر است. قوانین استفاده از موبایل و گجتها را برای داشتن مدیریت بر روی رفتار با نوجوان پرخاشگر شفاف کنید.
گفتنیست که برای درک بهتر مفاهیم مرتبط با مهارت نه گفتن در نوجوانان و افسردگی در نوجوانان، مطالعهی این مقالات لینک شده بسیار مفید خواهد بود.
5_ تخلیه انرژی در مسیر درست
یکی از راهکارهای مهم در رفتار با نوجوان پرخاشگر این است که کمک کنید نوجوان سرگرمیای پیدا کند که عصبانیتش را کانالیزه کند؛ ورزش، موسیقی، نوشتن، نقاشی یا حتی آشپزی میتواند معجزه کند.
6_ خودتان را الگوی مدیریت خشم کنید
اگر هنگام پرخاش نوجوانتان، خودتان داد بزنید، همه چیز بدتر میشود. آرام بمانید؛ این بهترین درسی است که میتوانید در عمل به او بدهید؛ زیرا نوجوانان بیشتر از آنکه به حرفها گوش دهند، رفتارها را تقلید میکنند. اگر شما در موقعیتهای استرسزا آرام و منطقی برخورد کنید، ناخودآگاه یاد میگیرد چگونه هیجاناتش را کنترل کند. کنترل خشم والدین، بهترین آموزش غیرمستقیم به نوجوان است.
7_ توقعاتتان را واقعی کنید
فراموش نکنید که مغز نوجوان هنوز در حال رشد است؛ بهویژه بخشهایی که مسئول تصمیمگیری و کنترل هیجاناتاند. مثلاً اگر فرزندتان بعد از یک مشاجره شدید، بدون عذرخواهی به اتاقش برود، لزوماً بهمعنای بیاحترامی نیست؛ ممکن است فقط بلد نباشد احساساتش را مدیریت کند. پس انتظار واکنشهای پخته و کاملاً منطقی مثل یک بزرگسال نداشته باشید.
8_ محکم بغلش کنید
نوجوانی که فریاد میزند یا در را محکم میکوبد، شاید در ظاهر خشمگین باشد، اما در درونش فریاد میزند: «منو ببین! منو دوست داشته باش!» اگر در چنین لحظهای، بهجای بحث، فقط جلو بروید و او را محکم بغل کنید، اینگونه در رفتار با نوجوان پرخاشگر معجزهای اتفاق میافتد. احساس امنیت و دوستداشتنیبودن، آرامشبخشتر از هر جملهای است که میتوانید بگویید.
دیگر راهکارهای رفتار با نوجوان پرخاشگر
اگرچه پایههای اصلی برخورد با نوجوان پرخاشگر در ایجاد قانون، گفتوگوی آرام و الگو بودن والدین است، اما روشهای تکمیلی نیز میتوانند بسیار مؤثر باشند. این راهکارها به شما کمک میکنند تا در موقعیتهای مختلف، واکنشهای انعطافپذیر و مؤثرتری داشته باشید. در ادامه، مجموعهای از توصیههای عملی برای مدیریت بهتر این رفتارها ارائه شده است.
- به احساسات او مشروعیت بدهید
- از بحث در لحظه عصبانیت پرهیز کنید
- پیامدهای رفتار را بهصورت منطقی توضیح دهید
- با معلم یا مشاور مدرسه در ارتباط باشیداز برچسب زدن خودداری کنید
- اجازه ابراز نظر بدهید
- با او فعالیت مشترک انجام دهید
- یادش بدهید که عذرخواهی، نشانه ضعف نیست
- فضایی برای تخلیه امن خشم فراهم کنید
- ریشههای تربیتی و خانوادگی پرخاشگری را بررسی کنید
- یادآوری کنید که همیشه کنارش هستید
خشم نوجوان؛ پشت چهره آرام چه خبر است؟
گاهی وقتها خشم نوجوان مثل طوفانی خاموش در درونش غوغا میکند. ممکن است فرزندتان همان نوجوانی باشد که ناگهان در جمع خانواده منفجر میشود یا با یک جمله ساده، آتش بحثی طولانی را روشن میکند. در این میان، والدین حیران میمانند که رفتار با نوجوان پرخاشگر چطور باید باشد که این عصبانیت به جنگی تمامعیار در خانه تبدیل نشود.
واقعیت این است که خشم در دوره نوجوانی مهمان ناخوانده نیست؛ بلکه بخشی از مسیر بلوغ است. اما این خشم همیشه همان چیزی نیست که به چشم میآید. خیلی وقتها نوجوان با تندی و پرخاشگری سعی میکند چیزی را پنهان کند؛ ترسی که زبان گفتنش را ندارد یا اندوهی که جایی برای بروز پیدا نکرده است. همین احساسات انباشته، اگر جدی گرفته نشوند، میتوانند تبدیل به رفتارهای پرخطر شوند.
«مغز نوجوانان تا دهه بیست زندگی بهطور کامل رشد نمیکند، بنابراین توانایی کامل برای کنترل تکانه، تنظیم احساسات یا حتی مکث قبل از واکنش خشمگین را ندارند.»
“A teenager’s brain isn’t fully developed until their 20s, so while they can think abstractly and feel intense emotions, they often lack the ability to engage in impulse control, emotional regulation, or pausing before reacting in anger.”
نوجوانی که نمیداند چطور درد درونیاش را بیان کند، برای فرار از آشوب ذهنیاش دست به لجبازی، سرپیچی یا کارهای خطرناک میزند. بعضی وقتها هم پشت این عصبانیت، مشکلاتی پنهان است که هنوز تشخیص داده نشدهاند. از اختلالهای اضطرابی گرفته تا افسردگی یا حتی تجربههای تلخ و ناگفته که سبب بروز چنین رفتارهایی در او میشوند.
اینجاست که یاد گرفتن نحوه برخورد با نوجوان پرخاشگر می تواند نجات بخش باشد و جلوی آسیب های جدی را بگیرد. اگر والدین گوش شنوا داشته باشند، مرزها را درست بچینند و همزمان حمایت واقعی بدهند، این خشم میتواند قبل از آنکه به آسیبی جدی تبدیل شود، تخلیه شود. در مقاله خشم در نوجوانان، راههای کنترل آن را از سوی والدین بیان کردهایم. اگر مایلید اطلاعات بیشتری در این مورد بهدست آورید، توصیه میکنیم حتما این مقاله را مطالعه کنید.
ناگفته نماند که برای کسب دانش بیشتر در حوزه علت پرخاشگری کودکان و مفهوم پرخاشگری کودک، این مقالات لینک شده توصیه میشوند.
در ادامه درباره دلیلهای پنهان خشم نوجوانان بیشتر میخوانید و یاد میگیرید چطور این مینهای خشم را یکییکی خنثی کنید. اگر میخواهید بفهمید رفتار با نوجوان پرخاشگر چه فوتوفنهایی دارد، تا انتها همراه ما باشید؛ چون همین مهارتها آرامش را به خانهتان برمیگرداند.
عوامل مؤثر در پرخاشگری نوجوانان
هیچ نوجوانی بیدلیل پرخاشگر نمیشود. پشت هر عصبانیت، رشتهای از عوامل پنهان است که مثل آتش زیر خاکستر عمل میکنند. درک همین عوامل، کلید اصلی رفتار با نوجوان پرخاشگر است؛ چون تا وقتی ریشه خشم را نشناسید، تلاش برای آرامکردن نوجوان بیشتر شبیه خاموشکردن دود با دست خالی است.
واقعیت این است که بلوغ عاطفی، توانایی مدیریت استرس و کنترل هیجانها در هر نوجوانی متفاوت است. بعضیها مهارت بیشتری در مهار خشم دارند، بعضی دیگر به کمک و آموزش جدی نیاز دارند تا بفهمند چطور بدون انفجار، احساساتشان را بیان کنند. گاهی وقتها نیز خشم نشانه یک زخم عمیقتر است؛ زخمهایی که شاید سالها پنهان ماندهاند: تجربه یک اتفاق تلخ، فشار شدید مدرسه و همسالان یا حتی مشکلات روحی تشخیصدادهنشده است. در میان دلایل متداول پرخاشگری نوجوانان میتوان به این موارد اشاره کرد:
1_ اعتمادبهنفس پایین که آنها را شکننده میکند
نوجوانی که احساس بیارزشی دارد، ممکن است با پرخاشگری از خود دفاع کند. او با فریاد زدن، میخواهد ضعف درونیاش را پنهان کند؛ بنابراین فریادهای بیامان نوجوان خبر از ناتوانی و ضعف او دارد.
2_ تجربه قلدری یا فشار بیشازحد گروه دوستان
ترس از طردشدن یا تلاش برای پذیرفتهشدن در جمع میتواند نوجوان را به واکنشهای تند وادار کند. در این شرایط، رفتار با نوجوان پرخاشگر نیازمند درک فشارهای بیرونی است.
3_ تنش و دعواهای خانوادگی که خانه را از امنیت تهی میکند
وقتی خانه محیطی پر از تنش باشد، نوجوان هم آشفته و ناامن میشود. پرخاشگری او اغلب بازتاب محیطی ناآرام است؛ بنابراین پیش از اینکه به سرزنش و قضاوت کردن فرزند خود بپردازید، ابتدا نگاهی به محیط زندگی بیندازید که برای او فراهم کردهاید.
لازم است اضافه کنیم که منابع لینک شده اطلاعات جامعتری دربارهی کنترل خشم کودک و چرا بچم زود عصبی میشه ارائه میدهند.
4_ روبهرو شدن با سوگ یا داغ ازدستدادن یک عزیز
نوجوانان اغلب نمیدانند چطور با غم عمیق کنار بیایند. این غم اگر سرکوب شود، ممکن است به شکل خشم بیرون بزند. اگر نوجوانی در این سن حساس یکی از افراد عزیز زندگیاش را (همچون پدر و مادر) بهواسطه مرگ از دست بدهد، سبب بروز رفتارهای پرخاشگرانه در او میشود. رفتار با نوجوان پرخاشگر که عزیزی را از دست داده، بسیار باید باملاحظه و اصول خاص خود باشد.
5_ مشکلات هویتی یا چالشهای مربوط به فرزندخواندگی
نوجوانانی که دچار سردرگمی هویتی هستند، گاهی با عصبانیت واکنش نشان میدهند تا مرزها و جایگاهشان را تعریف کنند. رفتار با نوجوان پرخاشگر در این موارد باید با حساسیت بیشتری همراه باشد.
6_ درگیر بودن با مواد مخدر یا الکل
استفاده از مواد مخدر یا الکل و قرصهای روانگردان، کنترل هیجان را دشوارتر میکند و واکنشهای ناگهانی و پرخاشگرانه را افزایش میدهد. در این موارد، مداخله حرفهای توسط روانپزشک ضروری است.
7_ تجربه طلاق والدین
طلاق برای بسیاری از نوجوانان تجربهای پُر از احساس ناامنی، سردرگمی و خشم است. این خشم ممکن است مستقیماً به والدین یا اطرافیان منتقل شود.
8_ قربانی خشونت و سوءاستفاده بودن
نوجوانی که آسیبدیده، گاه پرخاشگری را ابزاری برای بازپسگیری قدرت ازدسترفته میبیند. رفتار با نوجوان پرخاشگر در چنین مواردی تنها با همدلی، حمایت حرفهای و امنیت دوباره ممکن است.
اینها فقط بخشی از محرکهای خشم هستند. از طرف دیگر، گاهی پای اختلالات پنهانی در میان است که اگر بهموقع شناسایی نشوند، کار را سختتر میکنند. اختلالاتی مثل افسردگی نوجوانان، اضطراب، بیشفعالی (ADHD) یا اختلال نافرمانی مقابلهای (ODD) میتوانند مهارتهای اجتماعی و کنترل هیجانی نوجوان را بهشدت تحت تأثیر قرار دهند. نتیجهاش هم همان خشمهای ناگهانی و عصبانیتهای غیرقابلپیشبینی است.
یاد گرفتن نحوه برخورد با نوجوان پرخاشگر یعنی شناسایی این نشانهها، درک دلایل پشت پرده و کمککردن به نوجوان تا راه بهتری برای ابراز هیجاناتش پیدا کند. رفتار با نوجوان پرخاشگر مهمترین گام در ساخت آیندهای روشن برای اوست.
10 علامت هشدار که نشان میدهد خشم نوجوانتان جدی است
گاهی خشم نوجوان فقط یک واکنش گذرا به فشارهای روزمره نیست؛ بلکه نشانهای است از مشکلات عمیقتر که نیازمند توجه و رسیدگی فوری است. اگر شما بهعنوان والدین با رفتارهای پرخاشگرانه فرزندتان دستوپنجه نرم میکنید، شناخت این نشانهها اولین قدم در مسیر کمک به اوست. اگر نوجوان شما یک یا چند مورد از این رفتارها را نشان میدهد، باید جدیتر به موضوع نگاه کنید و به فکر راهکارهای حمایتی و حرفهای باشید:
- فورانهای هیجانی مکرر که با داد و فریاد همراه است
- رفتارها و تصمیمگیریهای غیرمنطقی و خارج از کنترل
- قلدری و زورگویی به دیگران
- تهدیدهای لفظی که فضای خانواده یا مدرسه را مسموم میکند
- خشونت یا رفتارهای ظالمانه نسبت به افراد یا حتی حیوانات
- درگیر شدن در فعالیتهای غیرقانونی
- تخریب اموال شخصی یا عمومی
- آسیب رساندن به خود (خودآزاری) به عنوان راهی برای رهایی از درد درونی
این رفتارها فراتر از یک عصبانیت معمولی هستند و نشان میدهند که نوجوان شما به کمکهای تخصصی نیاز دارد. در چنین شرایطی، صرف حمایت خانواده کافی نیست و مراجعه به یک روانشناس متخصص نوجوانان برای یادگیری نحوه رفتار با نوجوان پرخاشگر میتواند گام مهمی در بهبود وضعیت باشد. اگر این نشانهها در نوجوانتان دیده میشود، وقت آن است که برنامهای هدفمند برای فرزندپروری طراحی کنید و با متخصصان روانشناسی مشورت کنید تا راههای موثر رفتار با نوجوان پرخاشگر را بیاموزید و آرامش را به زندگی خانوادهتان بازگردانید.
کلام آخر
رفتار با نوجوان پرخاشگر آسان نیست، اما پشت این رفتار، نیاز به توجه و درک نهفته است. با صبوری، گفتوگوهای آرام، محدودیتهای منطقی و در صورت لزوم کمک گرفتن از مشاور، میتوان اوضاع را بهتر کرد. تغییر زمانبر است، اما ممکن است. شما تنها نیستید؛ با امید، حمایت و ماندن کنار نوجوان، آرامش دوباره به خانه برمیگردد.
منابع:
