خواندن یکی از مهمترین مهارتهایی است که کودکان در سالهای ابتدایی دبستان یاد میگیرند؛ اما فراگیری این مهارت در هر کودکی، با سرعت و کیفیت مشخصی اتفاق خواهد افتاد و لزوماً یک سن یا معیار مشخص برای سنجش این مهارت وجود ندارد. در این مقاله، به معرفی چند کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال میپردازیم و بررسی میکنیم آیا کودک شما در مسیر درستی برای رشد این مهارت مهم و چندجانبه قرار دارد یا خیر.
مهارت های مطالعه و خواندن در کودکان 5 تا 7 سال
مانند هر مهارت رشدی مهم دیگری، مراحل کلیدی و معیارهای مشخصی برای تشخیص سطح خواندن در کودکان وجود دارد؛ اما باتوجهبه این که خواندن بیش از هر مهارت دیگری تحتتأثیر محیط است، در دسته مهارتهایی قرار میگیرد که بروز آن سن مشخص و استانداردی ندارد. بهطورکلی، یادگیری الفبا، آواها و دستورهای نگارشی بهصورت مرحلهای اتفاق میافتند؛ اما برخی کودکان، دیرتر از بقیه آنها را یاد میگیرند که کاملاً طبیعی است و به موارد زیر بستگی دارد:
- حضور در مهدکودک
- عادات مطالعه والدین
- دردسترسبودن کتابهای کودکانه
- دریافت آموزشهای خواندن متناسب با سن
طبق گزارشهای OXFORDOWL، سیر تکاملی درک مطلب و مطالعه کودک در سنین 5 تا 7 سالگی به شرح زیر است:
5 تا 6 سالگی
- تشخیص حروف بزرگ و کوچک
- خواندن روان کلمات مصوت کوتاه
- تطبیق کلمات گفتاری و نوشتاری
- تولید و تشخیص کلمات هم قافیه
- توانایی پیشبینی اتفاقات یک داستان
- تشخیص آواها و بخشهای مختلف یک کلمه
- تشخیص و نوشتن برخی حروف، اعداد و کلمات
- خواندن و درک معنای کلمات بهصورت جدا یا در جمله و متن
- یادگیری آوای حروف، نحوه اتصال آنها و تطبیق آوای نوشتاری با صدای تولیدی
- توانایی خلاصه و تعریفکردن داستان برای دیگران و تشخیص سلسلهمراتب اتفاقات
- تشخیص کلمات آشنا؛ حتی اگر معنای آنها را نداند یا نتواند آنها را بهدرستی بخواند
البته تمام این موارد تنها در صورتی قابلاستناد هستند که کودک به مهدکودک رفته باشد؛ زیرا پرورش برخی مهارتها به رشد سنی و تکامل مغز بستگی دارد و برخی دیگر، ارتباط مستقیمی با رشد شناختی کودک دارد که معمولاً در محیط و در اثر تعامل بهبود پیدا میکند.
6 تا 7 سالگی
- شناسایی کلمات ناآشنا
- مطالعه داستانهای آشنا
- ارائه خلاصهای از داستان با کشیدن نقاشی
- مطالعه برای مدت طولانیتر و بدون حواسپرتی
- درک معنای علائم نگارشی و حروف بزرگ و کوچک
- بیان خلاصه داستان بهصورت دقیق و با رعایت سلسلهمراتب زمانی
- استفاده از تصاویر و متن داستان برای یافتن معنای کلمات ناشناخته
- تشخیص خطاهای خوانشی خود و اصلاح آنها حین مطالعه با صدای بلند
در این مرحله، کودک در حال تبدیلشدن به یک خواننده مسلط با مهارتهای درک مطلب متوسط است.
7 سالگی به بعد
- مطالعه متون طولانیتر
- تمرکز بیشتر روی درک مطلب
- تغییر داستانها و پایانبندی آنها
- درک طنز، استعاره و کنایه در متون
- مطالعه با اعتمادبهنفس بیشتر و بدون کمک
- درک مفهوم پاراگراف و توانایی برقراری ارتباط بین آنها
- استفاده از کلمات و عبارات جدیدی که در متون خواندهاند
- مطالعه برای لذت، گذران وقت و آموزش؛ یعنی توانایی پردازش و تحلیل متون را پیدا کرده است.
ضرورت مطالعه کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال
مطالعهای که توسط مؤسسه آموزش دانشگاه London روی بیش از 6000 کودک انجام شد، نشان داد کودکانی که تا سن 10 سالگی مطالعه مرتب داشتند و این روند را تا 16 سالگی حفظ کرده بودند، عملکرد بهتری در امتحانات ورودی دانشگاه از خود نشان میدادند. این کودکان نسبت به همتایانشان 14.4 درصد در واژگان و ادبیات، 9.9 درصد در ریاضی و 8.6 درصد در املا عملکرد بهتری داشتند؛ البته مواردی مانند پیشینه والدین و عادات مطالعه آنها نیز در این آمار دخیل بودند. اما علت این عملکرد بهتر چیست؟
طبق یافتههای فعلی، “خواندن و مطالعه” یکی از چالشبرانگیزترین مهارتهایی است که کودک یاد میگیرد؛ زیرا خواندن، یک فرایند است. در طی این فرایند، کودک نهتنها باید مجموعهای از مهارتهای تازه را در خود ایجاد کند و پرورش دهد، بلکه باید بتواند آنها را به روشی مؤثر و سازنده با یکدیگر ترکیب کند! درست مانند اجرای ستهای ورزشی پیچیده در باشگاه که بهصورت همزمان، چندین عضله را درگیر میکنند! (منبع: Reading Eggs)
- بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟
- بیشتر بخوانید: نقش مادر در فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: دعوای خواهر و برادر
- بیشتر بخوانید: علائم تیزهوشی کودکان
از طرفی، یادگیری زودهنگام خواندن و ایجاد عادت مطالعه از سنین کم، مزایای قابلتوجهی در زمینههای تحصیلی، از جمله علوم، ادبیات، املا، ریاضیات و غیره خواهد داشت؛ زیرا خواندن بهعنوان قلب تمام آموزشهای رسمی، میتواند
- دایره لغات کودک را گسترش دهد،
- دانش عمومی کودک را افزایش دهد،
- دامنه توجه و تمرکز کودک را بهبود ببخشد،
- مغز کودک بهگونهای درگیر کند که چند فعالیت مرتبط را درآنواحد انجام دهد،
- درک مطلب او را بالا ببرد و به همان نسبت، کودک با صرف زمان کمتر، بهتر و بیشتر یاد خواهد گرفت،
- مهارتهای تحلیلی، تفکر انتقادی و حل مسئله را بهبود ببخشد و کیفیت زندگی اجتماعی کودک را نیز بالا ببرد.
ویژگی های بهترین کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال
انتخاب کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال کاری دشوار و حساس است؛ زیرا در صورت انتخاب کتاب نادرست به کلی از مطالعه زده خواهند شد. از طرفی، یک کتاب مناسب میتواند:
- عشق به خواندن را تقویت کند،
- رشد شناختی و عاطفی کودکان را بهبود ببخشد،
- مهارتهای سوادآموزی اساسی را در آنها ایجاد کند.
در این بخش، بهصورت خلاصه مهمترین ویژگیهای کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال را بررسی میکنیم. این ویژگیها مطلق نیستند و شما باید باتوجهبه شرایط خود و ترجیحات کودک، هر کدام را شخصیسازی کنید.
1_ زبان ساده و واضح
یک کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال، باید از جملات کوتاه و کلمات آشنایی استفاده کند که مرتب در گفتوگوهای روزمره مورداستفاده قرار میگیرند؛ اما چرا؟ در بازه سنی 5 تا 7 سال، کودکان در حال گسترش دایره لغات خود هستند و کمکم رمزگشایی کلمات را یاد میگیرند؛ بهعنوانمثال، کودک هنوز نمیداند جمع درخت باید درختان باشد یا درختات! زبان ساده کتاب به آنها کمک میکند
- اعتمادبهنفس خود را بالا ببرند،
- کلمات جدید را با تکرار یاد بگیرند،
- بدون احساس ناتوانی مطالعه کنند،
- تمایل به ادامه مطالعه داشته باشند،
- ساختار جملات را بهخوبی یاد بگیرند،
- اطلاعات تازه را راحتتر بهخاطر بسپارند.
2_ تصاویر جذاب
یکی از مهمترین ویژگیهای کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال، داشتن تصاویر روشن، رنگارنگ، نسبتاً ساده و کاملاً مرتبط با داستان است. سبک یادگیری غالب کودکان خردسال، Visual learning یا یادگیری دیداری است؛ به این معنا که برای فهم دقیق اطلاعات، نیاز به محتوای بصری دارند. یک کتاب مناسب با تصاویر جذاب میتواند
- روند تطبیق کلمات و معنا را تسریع کند،
- تخیل و خلاقیت کودک را به چالش بکشد،
- کودک را با داستان همراه کند تا حوصلهاش سر نرود،
- کمبود توانایی مطالعه متن توسط کودک را بهراحتی جبران کند،
- روند ایجاد ارتباط بین کلمات نوشتاری و گفتههای شفاهی را بهبود ببخشد،
- با دادن زمینه بصری به کلمات یا ایدههای جدید، به درک بهتر مطلب کمک کند.
3_ موضوعات مرتبط
داستان یک کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال باید منعکسکننده تجربیات آشنا برای کودکان خردسال باشد؛ مانند دوستی، خانواده، مهدکودک، یادگیری چیزهای تازه، بازیهای جدید، برقراری ارتباط با خواهر یا برادر کوچکتر و غیره. در این بازه سنی، کودکان در حال ایجاد آگاهی عاطفی و اجتماعی هستند و هر چقدر که خانواده حمایتگری داشته باشند، در برخی موارد باید خودشان موضوعات را حلوفصل کنند. در نتیجه، باید از یک منبع مناسب، مانند کتاب، برای درک بهتر تجربیات خود کمک بگیرند.
این کتابها باید شخصیتهای قابل درکی داشته باشند که کودک بتواند با شنیدن داستان، بگوید: «دقیقاً مانند فلان روز که این اتفاق افتاد!» این جمله بسیار مهم است؛ زیرا نشان میدهد محتوای کتاب برای کودک درگیرکننده و قابللمس است. کتابهایی که موضوعات مرتبط داشته باشند، فعالیت خواندن را معنادار میکنند؛ یعنی آنها را از کاری برای گذران وقت یا تقلید از بزرگسالان فراتر میبرند و یک علاقه شخصی ایجاد میکنند.
4_ عناصر تعاملی
منظور از عناصر تعاملی، مواردی مانند تکرار کلمات و کارها، قافیهدار بودن کتاب، داشتن سیدیهای آموزشی، ترانههای جالب یا تمرینها و آزمایشهای ساده است. در مواردی، کتابهای تعاملی دارای تصاویر برجسته و سهبعدی هستند که هر کدام، بافت متفاوتی دارند. تعاملی بودن کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال چند مزیت مهم دارد:
- ایجاد علاقه به مطالعه به واسطه عشق طبیعی کودک به بازی و تعامل
- بهبود رشد زبانی با تکرار کلمات، جملات و قافیه
- حفظ توجه کودک برای زمان طولانیتر
- ارزشهای اخلاقی یا تربیتی
- افزایش تمرکز و بهخاطر سپردن اطلاعات
- مناسب برای تمامی سبکهای یادگیری
- برانگیخته کردن کنجکاوی کودک و دادن پاسخی منطقی به این حس
5_ ارزشهای اخلاقی
انتخاب کتاب مناسب برای کودکان بهخودیخود دشوار است؛ مخصوصاً زمانی که بازه سنی حساسی مانند 5 تا 7 سال را در نظر بگیریم که در آن نهتنها کودک در حال گسترش مهارتهای خوانشی خود است، بلکه در حال رسیدن به درک درستی از دنیای اطراف خود خواهد بود. در این شرایط، کودکان آماده جذب هر محتوایی هستند و این محتواها میتوانند تأثیرات مثبت یا منفی روی کودک داشته باشند.
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: سبک های فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: آموزش آداب غذا خوردن به کودک
در نتیجه، بهترین کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال، کتابی است که درسهای زندگی و ارزشهای اخلاقی را در قالب داستان و بهصورت مستقیم بیان میکند تا کودک مجبور نباشد با تحلیل عمیق داستان به آنها پی ببرد.
6_ طول کوتاه
کودکان در بازه سنی 5 تا 7 سال دامنه توجه کوتاهتری دارند و حتی اگر به چیزی علاقهمند باشند، نمیتوانند برای مدت طولانی به آن بپردازند. مطالعه کتابهای کوتاه میتواند در عین آموزنده بودن و ایجاد عادات مطالعه، حس موفقیت و به اتمام رساندن یک کار را به آن ها القا کند.
ضمن آن که کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال کوتاه و سرراست است؛ یعنی طرح سادهای شامل شروع، میانه و پایان دارد و به همراه عکس، بین 15 تا 30 صفحه خواهد بود. به همین علت، مطالعه کتابهای این چنینی درک درستی از ساختار و توالی رویدادها در ذهن کودکان ایجاد خواهد کرد که در نهایت، درک آنها از داستان کتاب و بالطبع دنیای اطراف را بهبود خواهد بخشید.
معرفی بیش از 20 کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال
در این بخش، به معرفی چند کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال میپردازیم که در عین سازگاری با تواناییهای متناسب با سن، به پرورش مهارتهای فعلی آنها نیز کمک میکنند و در نهایت، روند ایجاد و تثبیت مهارت مطالعه را بهبود میبخشند.
بهترین کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال، کتابی است که کودک بخواهد آن را بارها و بارها بخواند، بشنود، ورق بزند و درموردش صحبت کند. (منبع: Book Trust)
باتوجهبه ویژگیهای بهترین کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال، معتقدیم کتابهای زیر انتخابهای مناسبی برای کودکان در این بازه سنی هستند. توجه داشته باشید که تمام عناوین این لیست نیازمند بررسی دقیق توسط خود شما نیز خواهند بود.
- زبان برای رنجاندن نیست اثر الیزابت وردیک برای بهبود مهارتهای اجتماعی و مواظبت از خود
- خرگوش کوچولوی ترسو اثر تريس مورونی برای بهبود و مدیریت ترس
- خرسیها کمک کنید! اثر استن و جن برنستین برای تأکید بر ارزش کمککردن به دیگران و همکاری
- قبل از اینکه بخوابم چیزی بگو خوشحالم کند اثر جویس دانبار برای ایجاد آرامش قبل از خواب، افزایش رضایتمندی از زندگی و تأکید بر قدردانی از داشتهها
- کولهپشتی نامرئی اثر پاتریس کارست برای کاهش اضطراب جدایی کودک
- مجموعه حواستو جمع کن اثر فهیمه سید ناصری برای رشد مهارتهای کودک در زمینههای مختلف
- پرندگان کوچولوی گمشده اثر لین مورگن برای تأکید بر مفاهیمی مانند خانواده، دوستی، ارزش تلاش و غلبه بر چالشها
- ماجراهای پیتر خرگوش اثر بیردز برای سرگرمی و یادگیری ارزشهای اخلاقی
- ول ام کن شب بی کله! اثر کلارا پرسن برای تأکید بر ارزش خواب و استفاده مفید از هر بخش روز
- کفشدوزکی به نام لیلا اثر باس کلاینهاوت برای تأکید بر تفاوت پذیرشها و همدلی برای بالابردن کیفیت روابط
- خرگوش بیدماغ اثر آنابل لامرس برای تأکید بر پذیرش تفاوتهای خود با دیگران و افزایش خودباوری
- گوش بال بال گوش اثر محمدهادی محمدی برای کمک به حل مشکلات کودک در دنیای واقعی
- جدال بر سر رنگینکمان اثر یوزف وینگن برای تأکید بر ارزش دوستی و تلاش برای ایجاد صلح
- پسر کوچک و ماهی بزرگ برای تأکید بر ایجاد ارتباط دوستانه و همزیستی متقابل با سایر موجودات جهان
- مجموعه داستانکهای نخودی اثر محمدهادی محمدی برای تأکید بر شجاعت، نوآوری و انجام کارهای نو
- وقتی اندوه به دیدارم میآید اثر اوا الند برای کمک به کودک در درک احساسات منفی، لزوم بروز آنها و ناپایداریشان
- نجات یک بادبادک اثر الیور جفرز برای کمک به کودک در تصمیمگیری، بارش فکری و تبدیل افکار خلاقانه به عمل
- لاکپشت دیگر خجالت نمیکشد اثر سو گریوز برای بهرسمیتشناختن حس خجالت، علت بروز آن و نحوه کنارآمدن با این حس
- خرگوش خانم و کت جادویی اثر بکی کامینگز برای تأکید بر ارزش دوستی و بخشش در عین محافظت از خود
- خیلی وقت ها فرقی بین ما نیست! اثر جینین ساندرز برای تأکید بر برابری جنسیتی فارغ از تفاوتهای کوچک بین دختران و پسران و تشویق رفتار محترمانه، دوستانه و بدون رقابت نسبت به جنس مخالف
- خشم من از تو قویترم اثر الیزابت کول برای کنترل احساسات و تأثیر آنها روی اعمال
- گفتوگو کنیم دربارة خانواده اثر فلیسیتی بروکز برای تأکید بر ارزش خانواده و امنیت این فضا
- کاردستیهای کاغذی حملونقل تولید گروه کومن بهعنوان یک کتاب تعاملی
- مجموعه دائرةالمعارف کوچک من اثر آگنس واندويل برای افزایش اطلاعات عمومی کودک
- من این غذا را نمیخورم اثر لورن چایلد برای بهبود بدغذایی کودکان
- دعوا نکنیم، گفتوگو کنیم اثر سیلوی ژیرارده یک کتاب تعاملی و دارای تمرین برای ترویج زندگی صلحآمیز بهجای روابط خشونتبار و حل مشکلات رفتاری کودکان
- مجموعه کتاب زمزمههای مثبت ذهنی اثر لوری رایت برای پرورش و تقویت ذهنآگاهی کودک
- با یک مشکل چهکار میتوانم بکنم؟ اثر کوبی کامادا برای کمک به کودکانی که هنگام مواجهه با مشکلات، مضطرب میشوند و اعتمادبهنفسشان را از دست میدهند.
- بدن من فقط مال من است اثر جاینین سندروس برای آموزش خودمراقبتی و تعیین خطقرمزها
راهکارهای تشویق کودکان 5 تا 7 ساله به مطالعه کتاب
قبل از هر چیز، باید بدانید که سرعت ایجاد و پرورش مهارت خواندن در کودکان منحصربهفرد است و مطالعه زودهنگام یا دیرهنگام لزوماً نشانه مشکلات رشدی کودک نیست. بهترین روش برای تشویق کودکان به مطالعه کتاب، تبدیل آن به یک فرایند لذتبخش است. برای کودکان 5 تا ۷ساله، لذت در دریافت پاداشهای مرتبط با علایق، توجه و تحسین والدین و انجام “کارهای بزرگانه“ خلاصه میشود. با دانستن این نکته و درنظرگرفتن عادات و ترجیحات کودکتان، میتوانید بهراحتی او را در مسیر درست قرار دهید. روش پیشنهادی ما به شرح زیر است:
قبل از هر چیز، علاقه و تمایل زیادی نسبت به مطالعه از خود نشان دهید و این را نهتنها در حرف، بلکه در عمل به نمایش بگذارید. بهعنوانمثال:
- همیشه ساعاتی از روز را در حضور کودک مطالعه کنید،
- بهصورت خانوادگی مطالعه کنید و با سایر اعضای خانواده درمورد کتابها صحبت کنید،
- برای گذران وقت (منتظر نوبت ماندن در مطب و غیره) بهجای کار با تلفن همراه مطالعه کنید،
- همیشه در خانه کتاب داشته باشید و آن را به یک آیتم دوستداشتنی و کنجکاویبرانگیز تبدیل کنید،
- فیلمهایی را تماشا کنید که از یک کتاب اقتباس شده باشند و این نکته را بهصورت غیرمستقیم بیان کنید.
در این صورت، علاقه به کتاب و مطالعه در ناخودآگاه کودک نهادینه میشود و بهعنوان یک فعالیت بزرگسالانه، کنجکاوی زیادی نسبت به آن خواهد داشت. هنگامی که عنصر اجبار به واسطه علاقه اولیه کنار زده شود، کودک آماده مطالعه خانوادگی و سپس مطالعه مستقل خواهد بود؛ زیرا دیگر به چشم یک فعالیت طاقتفرسا یا لزوماً مرتبط با درس و امتحان به آن نگاه نخواهد کرد.
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند پسر
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند دختر
کلام آخر
مطالعه کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال به اندازه داشتن فعالیت بدنی کافی، مهم است؛ زیرا یکی از رشد صحیح جسم حمایت میکند و دیگری از رشد صحیح ذهن! انتخاب کتاب برای کودکان در این بازه سنی فرایند حساسی است؛ زیرا کودکان در این سن تاثیرپذیری بالایی دارند و تجربه اولیه آن ها از مطالعه، سرنوشتساز خواهد بود.
منابع
