عادت کتابخواندن از آن دسته رفتارهای سالمی محسوب میشود که فهرست مزایایش بیپایان است و بزرگ و کوچک هم ندارد؛ اما مطالعه کتاب برای کودکان 10 ساله یک مسئله بحرانی به شمار میرود! تمام افراد زیر 16 یا ۱۸ سال “کودک” محسوب میشوند؛ اما ۱۰ سالگی مرز بین خردسالی و دنیای کودکانه با دوره نوجوانی است. در این سن، کودکان دچار تغییرات ذهنی متعددی میشوند که مدیریت صحیح آنها، ضامن بهبود کیفیت زندگی کودک در آینده خواهد بود. یکی از این موارد، پرورش و بهبود مهارت خواندن یا مطالعه است که برخلاف تصور عموم، چیزی فراتر از “سرگرمی” است.
سرفصلهای این مطلب
Toggleپرورش مهارت خواندن در کودکان از چه سنی شروع میشود؟

باتوجهبه ماهیت متمرکز و آرام کاری مانند کتابخواندن و درنظرگرفتن ذات پر انرژی کودکان، کمتر پیش میآید کودکی را در حال مطالعه ببینیم؛ اما علاقه به مطالعه یک چیز است و توانایی کودک در خواندن، درک مطلب و غیره چیز دیگری!
به گزارش وبسایت US News و طبق گفتههای AnnMarie Sossong، متخصص خواندن در دانشگاه Ocala Preparatory Academy:
مانند هر مهارت رشدی دیگری، خواندن یک فرایند است که به طرز قابلتوجهی، تحتتأثیر عواملی مانند محیط، علایق، ترجیحات شخصی، برنامه درسی، رفتارهای والدین و غیره قرار خواهد گرفت. اکثر کودکان خواندن را در سن ۶ یا ۷ سالگی یاد میگیرند که سن حضور در مدرسه است؛ درحالیکه باتوجهبه زمینه خانوادگی و اقدامات والدین، بسیاری از کودکان در سنین ۳ تا ۵ سال نیز توانایی مطالعه متون ساده را دارند.
مراحل اولیه خواندن
اولین پیشنیاز کودک برای خواندن، توانایی شناسایی حروف و ترکیب حروف خواهد بود؛ در مراحل بعدی، او باید بتواند ارتباط بین حروف و صداها را تشخیص دهد. یعنی، باید بتواند یک ارتباط مستقیم بین صداهایی که تولید میکند یا میشنود و شکل حروفی که میبیند یا مینویسد، ایجاد کند. Timothy Shanahan، استاد دانشگاه Illinois، معتقد است:
اساس خواندن، زبان است؛ بنابراین، یادگیری خواندن نیز همزمان با یادگیری زبان از سنین پایین شروع خواهد شد. این که کودک چه زمانی توانایی خواندن را از خود بروز دهد، به محیط و نحوه برخورد والدین بستگی خواهد داشت.
- بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟
- بیشتر بخوانید: نقش مادر در فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: علت زود عصبانی شدن مادران
- بیشتر بخوانید: دعوای کودکان
ایجاد عادت مطالعه در کودکان
اگر مدام برای کودک کتاب بخوانید یا بین اسباببازیهایش کتابهای کودکانه قرار دهید، رشد مهارت خواندن تسریع خواهد شد. دقت کنید که تمام متخصصان معتقدند سن خاص و استانداردی برای بروز تواناییهای خواندن وجود ندارد و شما نباید از کودک انتظار مطالعه داشته باشید؛ اما طبق تحقیقات اخیر، افرادی که در سنین پایینتر مهارت خواندن را فراگرفته باشند، عملکرد شناختی بهتری در آینده خواهند داشت.
بهترین کتاب برای کودکان 10 ساله در سال 1403
همانطور که در بخش دلایل اهمیت مطالعه برای کودکان 10 ساله گفتیم، دو معیار کلی برای سنجش کیفیت کتابهای مناسب این کودکان وجود دارد که مورد اول، جهانی و مبتنی بر سن است؛ اما دومی (سطوح خواندن) برای هر کودک منحصربهفرد خواهد بود. کودکی که سطح خواندن بالاتری داشته باشد
- مطالب را بهتر درک میکند،
- کمتر درگیر حواشی داستان میشود،
- شخصیتهای مثبت و منفی را بهتر تشخیص میدهد،
و سایر موارد این چنینی که باعث میشوند مطالعه کتاب برای کودکان 10 ساله، “مفید” باشد؛ نه مخرب! به همین ترتیب، انتخاب بهترین کتاب برای کودکان 10 ساله مسئله پیچیدهای است که باید با دخالت و صلاحدید والدین به آن رسیدگی شود؛ بااینحال، تعدادی از کتابهای مناسب را در ادامه معرفی میکنیم:
- این هم جور دیگر اثر رولد دال؛ روایت متفاوت و بامزهای از مشهورترین داستانهای کودکانه دنیا
- آرزوهای ابری اثر محمدهادی محمدی؛ تشویق کودک به رؤیاپردازی و امید به تغییر و بهبود شرایط
- پیکو، جادوگر کوچک اثر تون تلهگن؛ پاسخی به دغدغه ایجاد آزادی، برقراری عدالت و رهایی از ظلم
- درخت بخشنده اثر شل سیلور استاین؛ تأکید بر مفاهیمی مانند بخشش، فداکاری، گذشت و گذر زمان
- ما اینطوری زندگی میکنیم! اثر مت لموت؛ کمک به کودک در درک سایر فرهنگها و پذیرش تفاوتها
- ماتیلدا اثر رولد دال؛ تأکید بر کنجکاوی و تفکر و پرهیز از اطاعتهای کورکورانه و تسلیمشدن در برابر ظلم
- ماجراهای کوکو و پوپو اثر محمدهادی محمدی؛ ساخت واژههای تازه و ایجاد یک دنیای فانتزی نیمه آشنا
- پرنده قرمز اثر آسترید لیندگرن؛ تأکید بر امید، ناپایداری شرایط سخت، احساس قدرت و توانایی و کشف رؤیاها
- هویج پالتوپوش اثر محمدهادی محمدی؛ آموزش ارزشهای انسانی مانند اعتمادبهنفس، هویت، و پذیرش خود
- موش مترو اثر بارابارا رید؛ پرورش مفاهیمی مانند شجاعت، ارزش کشفکردن و پرورش روحیه جستوجوگری
- پسری که با پیراناها شنا کرد اثر دیوید آلموند؛ تشویق کودک به پا گذاشتن در مسیر خودشناسی و ادامهدادن باوجود تمام چالشها
نحوه انتخاب بهترین کتاب برای کودکان 10 ساله
در زمینه مطالعه و کتابخواندن، ۲ معیار اصلی برای دستهبندی کتابهای کودکان داریم:
1_ سطوح خواندن یا Reading Levels
سطوح خواندن مجموعهای از معیارها، استانداردها و فرمولهای خاص برای سنجش میزان توانایی کودک در مطالعه است و مواردی مانند سرعت خواندن، میزان درک مطلب، توانایی بهخاطر سپردن مطالب، توانایی برقراری ارتباط منطقی بین بخشهای مختلف نوشته، توانایی حدس معنای کلمات ناآشنا و غیره را مورد بررسی قرار میدهد.
سطوح خواندن “ابزاری” برای سنجش توانایی کودک و معرفی منابع متناسب با این تواناییها به او است؛ بنابراین، بیشتر توسط معلمان، مربیان و والدین مورداستفاده قرار میگیرد و برای هر کودک منحصربهفرد خواهد بود. دستهبندی کتابهای بازاری معمولاً بر اساس سطوح خواندن نیستند؛ مگر این که کتاب موردنظر به زبانی غیر از زبان مادری نوشته شده باشد.
2_ گروه سنی

یکی از بهترین روشها برای تشویق کودکان به مطالعه و دوستشدن با کتاب، استفاده از کتابهای سطحبندی شده است. در ایران، کتابها با معیاری تحت عنوان ردهبندی سنی دستهبندی میشوند که تفاوت عمدهای با سطوح خواندن دارند. برخلاف سطوح خواندن، “ردهبندی سنی” ابزاری برای سنجش تناسب محتوا با گروه سنی است؛ نه چارچوبی برای ارزیابی توانایی کودک در خواندن! بهعنوانمثال، کتاب برای کودکان 10 ساله شامل عناوینی میشود که
- نگارش ساده و قابل فهمی دارند،
- محتوای مناسب این سن را ارائه میدهند،
- باتوجهبه دغدغهها و نیازهای کودک رنج سنی 10 سال نوشته شدهاند،
تا جذاب و مفید باشند و کودک را از مطالعه دلسرد نکنند. بهاینترتیب، انتخاب کتاب برای کودکان ۱۰ساله باید تنها در نظر گرفتن سن، بلکه بر اساس سطح تواناییهای خواندن کودک صورت بگیرد. البته توجه داشته باشید این سطحبندیها کلی هستند و تمایل کودک به مطالعه انواع کتابها به عوامل مختلفی اعم از محیط و پیشزمینههای خانوادگی بستگی خواهد داشت؛ بنابراین هنگام انتخاب کتاب برای کودکان 10 ساله، باید هر دو معیار را در نظر داشته باشید.
ویژگیهای بهترین کتاب برای کودکان 10 ساله
بهترین کتاب برای کودکان 10 ساله، کتابی است که تغییرات جسمی و روحی کودک را در نظر بگیرد. کتابهای مناسب این گروه سنی معمولاً قهرمان نوجوانی دارند که در حال تجربه چالشها و دغدغههای معمول این سنوسال هستند. کودکان (مخصوصاً آنهایی که خواهر و برادر بزرگتری ندارند) به چشم یک الگو به این قهرمان نوجوان نگاه میکنند و آماده یادگیری عادات و رفتارهای خوب او خواهند بود. داستانهای اینچنینی میتوانند ویژگیهایی مانند شجاعت، کنجکاوی و مهربانی را در کودک پرورش دهند و از او فردی بسازند که
- از خودش مراقبت میکند؛ اما به کسی آزار نمیرساند،
- از خودش دفاع میکند؛ اما به کسی بیاحترامی نمیکند،
- برای یافتن پاسخ سؤالهایش کنجکاو و پرتکاپو است؛ اما خود را به خطر نمیاندازد.
طبق تجربیات ما و در بیشتر از ۹۰ درصد مواقع، یادگیری نکات اینچنینی تنها بهصورت غیرمستقیم و در قالب داستان و فیلم اتفاق میافتد؛ زیرا بیان مستقیم آنها منجر به گیج یا عصبانی شدن کودک میشود و او فکر میکند والدین در حال امرونهی یا محدودکردن او هستند.
کتابهای گروه سنی ج (۹ تا ۱۱ سالگی) و گروه سنی د (۱۰ و ۱۱ سالگی) در این دسته قرار میگیرند و معمولاً ویژگیهای زیر را دارند:
- افزایش دایره لغات کودک
- درگیرکردن کودک در اشکال مختلف روابط اجتماعی
- داستانهای عمیقتر و پیچیدهتر به همراه شخصیتهای پخته و بالغ
- کمک به درک انتزاعی کودک با تأکید بر مفاهیمی مانند دوستی و دشمنی، عشق و نفرت و غیره
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند پسر
- بیشتر بخوانید: تربیت فرزند دختر
- بیشتر بخوانید: آموزش مسئولیت پذیری به کودکان
اهمیت مطالعه کتاب برای کودکان 10 ساله

اصلیترین دلیل اهمیت مطالعه کتاب برای کودکان 10 ساله، تغییر چشمگیر رویکرد آنها به مطالعه در بازه سنی 8 تا 10 سال است. 3 تغییر اساسی در این بازه زمانی رخ میدهد که اولی باید باظرافت مدیریت شود تا 2 مورد بعدی، مسیر طبیعی خود را طی کنند!
1_ پدیده “سرازیری 9 سالگی” یا Decline by Nine
یکی از مهمترین دلایل اهمیت بالای مطالعه کتاب برای کودکان 10 ساله، پدیده “سرازیری 9 سالگی” یا همان decline by nine است.
پدیده سرازیری 9 سالگی اصطلاحی است که به کاهش علاقه عمومی کودکان نسبت به مطالعه پس از سن 9 سالگی اشاره میکند. کودک 9ساله در مقطع سوم ابتدایی قرار دارد و سفر علمی خود را به تازگی آغاز کرده است؛ بااینحال، تنها ۲۸ تا ۳۵ درصد کودکان این رنج سنی مایل به مطالعه کتابهای غیردرسی هستند. این در حالی است که درصد کودکان مایل به مطالعه در رنج سنی ۸ سال، ۴۰ درصد برآورد میشود!
کتابهای گروه سنی ج و د کمکم پیچیدهتر میشوند و به مسائل مهمتری میپردازند که درک آنها، نیازمند فعالیت ذهنی بیشتری از سوی کودک خواهند بود؛ ضمن آن که مطالعه کتاب، کودک را با حقایقی روبهرو میکند که شاید ترجیح میدهد آنها را نادیده بگیرد. این مسئله خود یک زنگ خطر شناختی محسوب میشود و باید دید چرا کودک از رویارویی با حقایق خودداری میکند؟
کتاب برای کودکان 10 ساله باید دریچهای بهسوی تجربههای تازه و احساسات مثبت و سازنده باشد؛ نه یک راه فرار به دنیایی خیالی.
این پدیده یک شرایط بحرانی است؛ زیرا طبق مطالعات، درصورتیکه تعداد دفعات مطالعه کودک ۹ساله کاهش پیدا کند، ایجاد دوباره عادت مطالعه در او دشوار خواهد بود. درصورتیکه این مرحله بهدرستی مدیریت نشود، کودک مهارتهای خواندن متناسب با سنش را کسب نخواهد کرد و از نظر تحصیلی به مشکل خواهد خورد.
2_ استقلال در مطالعه
تا قبل از 8 یا 10 سالگی، کودکان از انجام فعالیتهای خانوادگی لذت میبرند؛ اما از این سن به بعد، دچار دگرگونیهای دوره بلوغ و نوجوانی میشوند و دوست دارند در تمام زمینهها، اعلام استقلال کنند! اگر مطالعه یکی از فعالیتهای معمول کودک شما محسوب میشود، کاملا طبیعی است که از 10 سالگی به بعد
- علاقهای به بحث و گفتوگو درمورد کتابهایش نداشته باشد،
- بهطورکلی، کتابخواندن را کنار بگذارد یا کاهش دهد.
اما مگر چه اتفاق مهمی در ۱۰ سالگی میافتد؟!
3_ تغییرات توانایی کودکان در مطالعه کتاب بعد از 10 سالگی

تفاوت مطالعه کتاب برای کودکان ۱۰ساله و ۷ساله زمین تا آسمان است؛ زیرا با رسیدن به سن 10 سالگی، مغز کودک به سطح مشخصی از تکامل شناختی میرسد که بهبود تواناییهای زیر را به دنبال خواهد داشت:
1_ درک کودک از هدف مطالعه
قبل از رسیدن به سن 10 سالگی، کودکان تفاوتی بین مطالعه کتاب و بازی و سرگرمی قائل نمیشوند؛ یعنی بهراحتی با شنیدن صدای خواندن کتاب توسط دیگران یا مشاهده تصاویر، با داستان همراه شده و برای مدت کوتاهی از آن لذت میبرند. بعد از 10 سالگی و به لطف بهبود مهارتهای شناختی، کودک متوجه میشود مطالعه در واقع ابزاری برای یادگیری و کشف جهان اطراف خود است و میتواند در کنار ایجاد احساساتی مانند لذت، رضایت و هیجان، نتایج دیگری نیز به دنبال داشته باشد.
2_ رویکرد کودک هنگام مطالعه
کودکان پس از سن 10 سالگی، قادر به انتخاب استراتژیهای مختلف مطالعه هستند؛ بهعنوانمثال، میتوانند
- باتوجهبه نوع و سختی متن، سرعت مطالعه را تنظیم کنند،
- بین جزئیات مهم داستان و توصیفات معمول تفاوت قائل شوند،
- باتوجهبه نوع متن (داستانی، تاریخی، علمی) لحن مناسبی برای خواندن انتخاب کنند،
- معنای لغات ناآشنا را به کمک جملات قبلی و بعدی بیابند و آنها را بهخاطر بسپارند،
- در صورت نیاز، یادداشتبرداری کنند یا درمورد بخش مبهم داستان، تحقیق کنند و سوال بپرسند.
3_ درک مطلب
کودک 8 تا 10 ساله یک مخاطب منفعل نیست و میتواند متن را تجزیه تحلیل کند، از دیدگاههای مختلفی به آن نگاه کند و حتی بخشهایی از آن را بازنویسی کند. درک مطلب یک کودک 10 ساله دیگر محدود به متون استاندارد و سرراست نیست؛ یعنی در این مرحله کودک میتواند
- تفاوت بین معنای لغوی (مستقیم) و استنباطی (غیرمستقیم) را متوجه شود.
- نوشتههای محاورهای، کوچهبازاری، طنز یا ترندهای اینترنتی را بهراحتی بخواند.
در سنین پایینتر، کودکان تنها با تماشای تصاویر یا شنیدن صدا و لحن راوی محتوای کتاب را درک میکردند؛ اما از 10 سالگی به بعد، مغز آنها توانایی ایجاد ارتباط مستقیم و مناسب بین حروف، صداها و تصاویر را پیدا میکند. این باعث میشود کودک بتواند داستان را بهراحتی در ذهن خود تجسم کرده و در سکوت کامل (بدون نیاز به زمزمه یا بلند خواندن) مطالعه کند؛ بنابراین، کودک متون و مفاهیم پیچیدهتر را در زمان کمتری درک خواهد کرد.
باتوجهبه این 3 مورد، مطالعه کتاب برای کودکان 10 ساله اهمیت به خصوصی دارد و باید حسابی جدی گرفته شود تا چنین مزایایی را به دنبال داشته باشد:
- افزایش خلاقیت
- افزایش اعتمادبهنفس
- کمک به رشد تحصیلی
- افزایش دایره لغات متناسب با سن
- بهبود مهارتهای سخنوری و نوشتاری
- بهبود مهارت تفکر انتقادی و تحلیلی و حل مسئله
- کسب تجربیات جدید و یادگیری مفاهیم بدون بهخطرافتادن
- ایجاد یک عادت مثبت در کودک و پرورش توانایی لذتبردن بهتنهایی و بدون نیاز دیگران
- درک کاربرد کتابهای مرجع و تشویق کودک به استفاده از آنها برای یافتن پاسخ سؤالها
- بهبود تمرکز با افزایش درک مطلب و بهبود مهارت ایجاد ارتباط منطقی بین بخشهای مختلف داستان
راهکارهایی برای افزایش علاقه کودکان به کتاب خواندن

همانطور که قبلاً اشاره کردیم، در بیشتر موارد، ماهیت آرام مطالعه با انرژی زیاد و شیطنت کودکان در تضاد است. با اینکه مطالعه و پرورش مهارتهای خواندن در سنین پایین مزایای بسیاری دارد، باید در نظر داشته باشید که عدم علاقه کودک شما به مطالعه، خطرناک نیست و صرفاً، سلیقه و علاقه شخصی او محسوب میشود؛ اما باید برای پرورش این مهارت در حد معمول زمان بگذارد. برخی راهکارهای مناسب جهت افزایش جذابیت کتاب برای کودکان 10 ساله به شرح زیر هستند:
- ایجاد تنوع در محتوای کتابها
- مطالعه بهصورت خانوادگی و بحث و گفتوگو درمورد کتابها
- پرهیز از اجبار کودک به مطالعه و بهرسمیتشناختن خواسته او
- تشویق کودک به عضویت در گروههای کتابخوانی مدرسه، کلاسها و غیره
- آزاد گذاشتن کودک در مطالعه محتوای مناسب سنین پایینتر یا کمی بالاتر
- تهیه طیف متنوعی از انواع کتابها جهت تسهیل کشف سبک موردعلاقه کودک
- مطالعه کتابهای داستانی با اقتباسهای موفق سینمایی؛ مانند هری پاتر و ارباب حلقهها
- تهیه کتابهایی با محتوای غیرداستانی و علمی برای پاسخ به نیاز حس کنجکاوی کودک 10 ساله
شما میتوانید باتوجهبه روحیات کودک، متدهایی مانند تحقیق درمورد موضوعات مختلف کتاب، کشیدن شخصیتها، بازنویسی برخی قسمتهای داستان و غیره را نیز به کار بگیرید.
- بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: سبک های فرزند پروری
- بیشتر بخوانید: وسایل مورد نیاز پیش دبستانی
کتاب علمی برای کودکان 10 ساله

باتوجهبه مواردی که در بخش تغییرات کودکان 10 ساله در مطالعه کتاب بیان کردیم، از این سن به بعد عنصر سرگرمی بهتنهایی کافی نیست؛ زیرا کودک تمایل دارد با انجام هر کار
- چیزی یاد بگیرد،
- ارزشی خلق کند،
- به پاسخ سؤالی برسد.
از طرفی، انتخاب کتاب برای کودکان 10 ساله باید با درنظرگرفتن دو دسته کلی از آنها صورت بگیرد:
- کودکانی که هیچ پیشزمینه مطالعه آزاد و غیردرسی نداشتهاند؛ برای این دسته از کودکان، عطش پاسخ به سؤالها، دریافت تحسین بابت دانستهها و علاقه مهمترین مشوقهای شروع مطالعه هستند.
- کودکانی که تجربه مطالعه کتاب غیردرسی را دارند؛ 10 سالگی سنی عالی برای افزایش تنوع مطالعاتی کودک و گسترش آن از محتوای داستانی و فانتزی به موضوعات علمی، تاریخی و سایر موارد این چنینی خواهد بود.
به همین علت، کتابهای علمی انتخاب مناسبی برای این گروه سنی خواهند بود. این دسته کتابها باید مفید و درعینحال، مختصر و جالب باشند تا کودک به مطالعه ادامه دهد. برخی ویژگیهای کتاب برای کودکان 10 ساله در ژانر علمی به شرح زیر هستند:
- داشتن نقشه و نمودار
- لحن تعاملی و درگیرکننده
- داشتن واژهنامه در انتهای کتاب
- معرفی منابعی برای مطالعه بیشتر
- بهرهمندی از ساختاربندی مناسب
- استفاده از عکسهای رنگی و واقعی
- ارائه توضیحات کافی برای هر بخش
- داشتن پانویس برای توضیحات بیشتر
- معرفی سایر کتابهای این چنینی در بخش مقدمه
- داشتن نرمافزار، سایت، سی دی، فیلم و سایر موارد این چنینی
- اطلاعات بهروز و امکان پاسخدهی به سؤالات معمول و پرتکرار کودکان 10 ساله
- دارای بیانی مناسب با استفاده از کلمات ساده در عین حفظ لحن رسمی و کتابی
- ارائه تمرینها یا آزمایشهای ساده برای پیداکردن پاسخ سؤالها توسط خود کودک
- تشویق کودک به مطالعه کتاب با والدین یا سایر دوستان (مناسب برای کودکانی که فعالیتهای گروهی را بیشتر میپسندند.)
نمونههایی از این دسته کتابها که در بازار ایران به چاپ رسیدهاند، به شرح زیر هستند:
- سفر واقعی به منظومه شمسی
- سفر واقعی به دل طوفان
- سفر واقعی به مرزهای دانش
- اطلس تاریخ جهان برای دانشآموز
- زنان و مردانی که ایران را ساختند
- 62 آزمایش علمی در مورد ستارهشناسی
- مجموعه دانستنیهای علمی برای کوکان
کلام آخر
مطالعه کتاب برای کودکان 10 ساله بیش از هر گروه سنی دیگری حائز اهمیت است؛ زیرا در این سن، کودک آماده دریافت اطلاعات جدید و تعیین عادات و رفتارهای تازه ای خواهد بود که در اغلب موارد، تا آخر عمر با او میمانند. به همین علت، نهتنها ایجاد عادت مطالعه، بلکه نوع محتوا، شرایط مطالعه و همراهی والدین نیز از عواملی محسوب میشوند که بهصورت مستقیم و غیرمستقیم روی کیفیت زندگی شخصی و تحصیلی کودک مؤثر خواهند بود.
منابع