تربیت کودک، برخلاف باور بسیاری از افراد، از همان زمان تولد آغاز می‌شود. والدین باید برای تربیت کودک از بدو تولد:
- حواس مختلف کودک را تحریک کنند
- کنجکاوی او را برانگیزند
- با کودک حرف بزنند و برای او کتاب بخوانند
تا بتوانند کودکی پرورش دهند که از حداکثر استعداد و توانایی‌های خود استفاده کند.
- ایجاد دلبستگی ایمن
- رشد حواس
- رشد گفتار و زبان
- بازی و سرگرمی
- پرورش خلاقیت
و … تنها بخشی از کارهایی است که والدین باید برای تربیت کودک در اوایل زندگی انجام دهند.
چه سنی برای تربیت کودک از دیدگاه روانشناسی مناسب است؟
بسیاری فکر می‌کنند تربیت کودک از سنینی آغاز می‌شود که کودک درک بهتری از دنیای اطراف خود پیدا می‌کند، اما باید اقرار کنیم که این موضوع، درست نیست!
در واقع، از دیدگاه روانشناسی، تربیت کودک از بدو تولد آغاز می‌شود و تا پایان عمر ادامه دارد.
دلیل اینکه تربیت کودک از بدو تولد، اهمیت بالایی دارد این است که ۸۰٪ از رشد مغزی کودک تا ۳ سالگی شکل می‌گیرد. این یعنی اگر قبل از ۳ سالگی اقدامی برای تربیت او نکنید، کار بسیار سختی در پیش خواهید داشت. نکته قابل توجه اینجا است که با هر بوسه، هر آغوش، هر خوراکی یا تشویق، هر بازی و… شما دارید در رشد مغزی کودک تاثیر می‌گذارید که این همان تربیت را شکل می‌دهد (منبع).
اهمیت تربیت کودک از بدو تولد
در هفته‌های اول، نوزاد زندگی خود را با سازگاری با محیط جدید می‌گذراند. دنیای بیرون، بسیار متفاوت از رحم مادر است و این شما هستید که باید با دادن گرما، عشق، امنیت، توجه و نوازش فراوان، لبخند و صحبت آرام به کودک خود کمک کنید تا به دنیای بیرون عادت کند.
اگر نوزاد شما از روزهای ابتدایی جهان را جایی امن حس نکند در سال‌های آینده مشکلات جدی در توسعه شناختی و عاطفی خود خواهد داشت. بنابراین، مهم‌ترین دلیل برای این که تربیت کودک از بدو تولد باید شروع شود این است این است که به کودک کمک کنید تا جهان را جایی امن ببیند.
شما نمی توانید یک نوزاد تازه متولد شده را لوس کنید. نوزادانی که در اوایل زندگی روابط امنی را با والدین تجربه کرده‌اند، وقتی بزرگتر می‌شوند، بهتر با استرس کنار می‌آیند. آن‌ها همچنین تمایل دارند با کودکان دیگر بهتر کنار بیایند و به احتمال زیاد در بزرگسالی از نظر جسمی و عاطفی سالم‌تر خواهند بود (منبع.)
بیشتر بخوانید:
4 نکته مهم برای تربیت کودک از بدو تولد
جالب است بدانید تربیت کودک حتی از زمان قبل از تولد او شروع می‌شود. ۳ سال اول زندگی هر کودکی، پایه‌های رشدی او را برای سلامت، شادی و توانایی برای یادگیری و موفقیت در آینده را شکل می‌دهد.
بنابراین، به تربیت کودک خود مثل ساختن یک خانه فکر کنید. هر خانه‌ای به پایه‌های قوی نیاز دارد. سپس زمانی که پایه‌ها ایجاد شد، همه چیز به راحتی بر روی آن سوار می‌شود.
برای این که بتوانید از زمان تولد مغز کودک خود را برای پذیرش آموزش‌های ضروری در زندگی آماده کنید همواره این 4 نکته را به خاطر داشته باشید:
1- حواس مختلف کودک را تحریک کنید
در دوران نوزادی، حتی ساده‌ترین تعاملات به تقویت ارتباطاتی که مغز کودک شما را می‌سازد کمک می‌کند. پس سعی کنید دنیا را از چشم آن‌ها ببینید. چه اشیایی توجه آن‌ها را جلب می‌کند؟ یک فنجان؟ یک توپ؟ آن را نزدیکتر بیاورید و بگذارید تا بررسی کنند.
2- اجازه دهید کودک فرمانده باشد
بیشترین لحظات تحریک و رشد مغز کودک زمانی اتفاق می‌افتد که به فرزندتان اجازه می‌دهید شما را به جایی که می‌خواهد ببرد. البته که شما رئیس هستید اما گاهی هم باید دست خود را به کودک دهید تا هر جا که می‌خواهد شما را ببرد.
3- تا جایی که نفس دارید با کودک حرف بزنید!
شاید تصور کنید کودک تازه متولد شده شما چیزی از حرف‌هایتان متوجه نمی‌شود. اما صحبت کردن با نوزاد حتی زمانی که در رحم مادر است می‌تواند بر مغز او تاثیر بگذارد و زمینه یادگیری‌های آینده را فراهم کند.
معمولا اولین کلماتی که کودک به زبان می‌آورد همان چیزهایی است که بیشتر از همه شنیده است.
4- کودکی کنجکاو تربیت کنید
از همان ابتدا به کودک چیزهای مختلف نشان دهید. او را جلوی آینه ببرید و از او سوال‌های مختلف بپرسید (هرچند که توانایی‌های زبانی کودک آنقدر رشد نکرده باشد) و او را وادار کنید حتی با سر و صدا کردن به شما پاسخ دهد.
این کار کنجکاوی، استدلال شناختی و مهارت‌های زبانی کودک را به شدت تحریک می‌کند.
مراحل مهم در تربیت کودک از بدو تولد
رشد کودک از اولین روز تولد تا حدود دو سالگی، با آنچنان سرعت باورنکردنی پیش می‌رود که والدین هر هفته متوجه تغییرات جدیدی در توانایی‌های کودک خود می‌شوند. در اوایل زندگی کودک، تربیت او به معنی فهم نیازها و مراحل رشدی و فراهم کردن هر امکاناتی برای کودک است.
توجه داشته باشید که در دو سال اول زندگی، کودک هر زمان اراده کند باید به والدین، به خصوص مادر، خود دسترسی داشته باشد.
در ادامه نگاهی کوتاه به مراحل رشدی کودک از تولد تا دوسالگی خواهیم داشت و نقش والدین را در هر یک از این مراحل بررسی می‌کنیم.
ماه اول تولد
مهم‌ترین نقشی که والدین در ماه اول تولد نوزاد بر عهده دارند، تامین کردن نیازهای اساسی کودک مثل خواب، غذا، نیازهای اولیه و از همه مهم‌تر تامین محیطی امن و آرام است.
در یک ماه اول، کودک شما ممکن است زمانی که روی شکم خود دراز کشیده است سر خود را برای مدت کوتاهی بلند کند یا به پهلو بچرخد. پس خوب است اگر اسباب‌بازی‌های مورد علاقه او را در اطراف یا بالای سر او قرار دهید و او را تشویق به رسیدن به آن‌ها کنید. این به کودک شما کمک می‌کند تا ببیند شما کجا هستید و چه چیزی در اطراف اوست.
ماه دوم و سوم
از ماه دوم زندگی، ساعت‌های خواب کودک کمتر می‌شود و هشیارتر است. او اکنون حرکت شما را تماشا می‌کنند و با چشمان خود از این طرف به آن طرف و همچنین بالا و پایین شما را دنبال می‌کند. کودک شما همچنین متوجه شده است که انگشتان و دست‌هایی دارد و ممکن است بتواند جغجغه‌ای را که در دستش می‌گذارید نگه دارد.
در این سن والدین می‌توانند با بازی‌های مختلف، علایق کودک را بشناسند.
ماه چهارم تا ششم
در ماه سوم و چهارم زندگی، کودک شروع به نگاه دقیق‌تری به اشیایی مانند بلوک‌های کوچک و اسباب بازی‌ها می‌کند. او دست‌های خود را بیشتر باز و بسته می‌کند و با آن‌ها بازی می‌کند. احساساتی مانند علاقه، انزجار، ناراحتی و لذت را نیز می‌توانید در این سن ببینید.
با توجه به این که در این مرحله کودک هم فعال‌تر است و هم کنجکاو‌تر والدین می‌توانند با بازی کردن نقش مهمی در توسعه مهارت‌های حرکتی او داشته باشند.
ماه نهم تا دوازدهم
با رسیدن به ماه نهم شما احتمالا اولین کلمات را از خود خواهید شنید. بنابراین اکنون بهترین زمان برای شنیدن حرفهای کودک و صحبت کردن با او است. همچنین کم کم می‌توانید برخی کارها را با هم انجام دهید و حس اعتماد به نفس کودک را نیز تقویت کنید.
بیشتر بخوانید:
ویژگی هایی که با تربیت از بدو تولد در کودک رشد می کند
اکثر کودکان به طور طبیعی مراحل رشدی را به ترتیب پشت سر می‌گذارند. به گونه‌ای که به نظر می‌رسد حتی اگر والدین تلاش چندانی هم نکنند، مهارت‌های رشدی کودک به خوبی تکمیل می‌شود. البته که بدن انسان به طور ژنتیکی و براساس نقشه رشد خود پیش می‌رود، اما نکته مهم اینجا است که دو سال اول زندگی آنقدر مهم است که بسیاری از روانشناسان بزرگ آن را زیربنای آینده می‌دانند.
در دو سال اول مغز با سرعت باورنکردنی در حال رشد است و متاسفانه یا خوشبختانه تجربیات این دوره تاثیر ماندگاری بر زندگی کودک دارد. زمینه‌های اضطراب، سلامت روان و .. همه در این دوره مشخص می‌شوند.
بنابراین، برای این که کودکی سالم داشته باشید و او را برای رسیدن به موفقیت‌های مختلف در زندگی آماده کنید، باید حواستان به چند مورد باشد:
1- دلبستگی امنی در کودک ایجاد کنید
از بدو تولد، مهم‌ترین وظیفه والدین ایجاد دلبستگی امن با کودک است. این امر با پاسخگویی به نیازهای عاطفی و فیزیکی کودک، ابراز محبت و توجه به او و ایجاد فضایی امن و گرم برای او حاصل می‌شود.
دلبستگی امن به کودک کمک می‌کند تا احساس امنیت و ارزشمندی کند و در آینده روابط سالم و صمیمی برقرار کند.
3- به روش های مختلف حواس پنجگانه کودک را تحریک کنید
از بدو تولد، حواس پنجگانه کودک به سرعت در حال رشد و تکامل است. والدین باید با فراهم کردن فرصت‌های مناسب برای تحریک حواس کودک، به رشد و تکامل او کمک کنند.
به عنوان مثال، اتاق کودک را رنگی کنید، صداهای مختلف برای او پلی کنید، اسباب‌بازی‌های مختلف در اختیارش قرار دهید و او را به گردش در طبیعت ببرید.
4- زبان و گفتار را با کودک تمرین کنید
از بدو تولد با کودک خود صحبت کنید، برای او کتاب بخوانید، با او آواز بخوانید و با او شعر بگویید. این کار به رشد و تکامل مهارت‌های زبانی و گفتاری کودک کمک می‌کند.
همچنین، به کودک خود فرصت دهید تا با شما صحبت کند و به حرفهای او با دقت گوش دهید.
5- منظم بودن را به کودک یاد دهید
از حدود ۱۸ ماهگی، می‌توانید به کودک خود نظم و انضباط را آموزش دهید. برای این کار، قوانین ساده و مشخصی را برای او تعیین کنید و به طور ثابث بر اجرای آن‌ها نظارت داشته باشید.
از تنبیه بدنی و فریاد زدن خودداری کنید و به جای آن، از روش‌های تشویق و تنبیه مثبت استفاده کنید.
6- کودکی مستقل تربیت کنید
به مرور زمان، نیاز کودک به شما کم و کمتر می‌شود و کودک نیز دوست دارد تا استقلال بیشتری داشته باشد. بنابراین، فرصت‌هایی را ایجاد کنید تا کودک برخی از کارها را خودش انجام دهد.
این کار به او کمک می‌کند تا اعتماد به نفس خود را افزایش دهد و حس استقلال را در او تقویت می‌کند.
7- هوش هیجانی کودک را تقویت کنید
هوش هیجانی یکی از ویژگی‌هایی است که می‌تواند در جنبه‌های مختلفی از زندگی تاثیر بگذارد. هوش هیجانی به معنای توانایی تشخیص احساسات خود و دیگران و مدیریت آن‌ها است. به کودک کمک کنید تا احساسات خود را بشناسد و بتواند آن‌ها را به طور مناسب بیان کند.
در مواقعی که عصبانی یا ناراحت است، با او با صبر و حوصله صحبت کنید و به او آرامش دهید.
8- بازی و سرگرمی را فراموش نکنید
بازی مهم‌ترین بخش‌های رشدی کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد و چیزهای زیادی به کودک می‌آموزد. مهارت‌های اجتماعی، جسمانی، شناختی و خلاقیت تنها بخشی از مزیت‌هایی است که کودک در طی بازی کسب می‌کند.
فرصت‌های مختلفی برای بازی‌های داخل خانه و البته بازی در فضای آزاد ایجاد کنید. همچنین گاهی در بازی‌های او شرکت کنید و او را به ایده‌پردازی و داستان‌سازی تشویق کنید.
به یاد داشته باشید هر کودکی منحصر به فرد است و این یعنی کودک شما چه از لحاظ رشد جسمی و چه توانایی‌های شناختی با دیگر کودکان متفاوت خواهد بود. بنابراین از مقایسه کودک با دیگر همسالان بپرهیزید و تنها پیشرفت او را با خودش مقایسه کنید.
بهترین کتاب‌ها برای والدین تازه‌کار
فرزند پروری برای والدین تازه‌کار می‌تواند یک کار دلهره‌آور باشد و پدر و مادرهایی که برای اولین بار بچه‌دار شده‌اند ممکن است احساس کنند که همیشه به یک راهنما نیاز دارند. البته که فرزند پروری یک دستورالعمل خاص ندارد، اما کتاب‌های فرزند پروری می‌تواند کمی خیال شما را راحت کند و مسیر را نشان دهد.
در ادامه با هم کتاب‌هایی که می‌تواند در تربیت کودک مفید باشد را معرفی می‌کنیم.
1- کتابی که آرزو می‌کنید والدینتان خوانده بودند
کتابی که آرزو می‌کنید والدینتان خوانده بودند، کتابی است که با تاکید بر نقش والدین بر چند سال اول زندگی کودک به پدر و مادرها کمک می‌کند تا رابطه‌ای مثبت با کودک خود بسازند. در این کتاب والدین یاد می‌گیرند چطور احساسات خود و کودک را بشناسند و چگونه آن‌ها را مدیریت کنند.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:
«بی‌توجهی یا انکار احساسات کودکان برای بهداشت روانیِ آینده‌شان قطعاً مضر است. می‌دانم که شما، به عنوان پدر یا مادر، حتی ممکن است ندانید که این کار را می‌کنید یا شاید این کار را انجام دهید، چون فکر می‌کنید به نفعشان است. هنگامی که افراد دیگر، به خصوص فرزندانمان، ناراحت‌اند، انکار کردن احساساتشان گاهی راه حل پیش‌فرض ماست.
اگر به فردی به جای اینکه درک شود و آرام شود گفته شده باشد که احساسش را رها کند یا اینکه از شدت گریه به خواب رفته باشد یا او را با خشمش تنها گذاشته باشند، ظرفیتش برای تحمل احساسات ناخوشایند یا دردناک کمتر و کمتر می‌شود، در حالی که ناسازگاری‌های عاطفی بیشتر و بیشتر می‌شوند و توانایی‌شان برای تحمل آن احساسات افول می‌کند.»
2- کتاب لذت بدون خوشی
برخلاف همه کتاب‌های فرزند پروری که تربیت کودک را یک مسیر آسان می‌بینند، کتاب «لذت بدون خوشی» به چالش‌هایی که والدین ممکن است در فرزند پروری با آن روبه‌رو شوند می‌پردازد. با خواندن این کتاب، شما می‌توانید پیش از این که با مشکل مواجه شوید آن را بشناسید و راه‌حل‌های آن را نیز بدانید.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:
«والدین امروز، بیش از هر زمان دیگری سرمایه بیشتری خرج بچه‌هایشان می‌کنند؛ هم سرمایه هیجانی و هم سرمایه حقیقی. آن‌ها در مقایسه با زمانی که کارشان در ساعت پنج عصر تمام می‌شد و بیشتر زنان هنوز خانه‌دار بودند، ساعت‌های طولانی‌تر و متمرکزتری را با بچه‌هایشان می‌گذرانند. با این حال، والدین نمی‌دانند در نقش‌های جدیدشان دقیقاً باید چه کنند. «فرزندپروری» شاید به یک فعالیت (یا به تعبیری، به یک شغل) تبدیل شده باشد، اما اهداف آن اصلاً واضح نیست.»
3- کتاب شادترین کودک محله
کتاب شادترین کودک محله، یکی از بهترین کتاب‌هایی است که می‌توانید برای تربیت کودک از بدو تولد انتخاب کنید. در این کتاب والدین می‌آموزند چطور فضایی شاد و آرام را برای کودک خود فراهم کنید و یک رابطه امن با او بسازید.
«خستگی و افسردگی می‌تواند چرخه وحشتناکی را برای مادران کم تجربه ایجاد کند. وقتی خسته هستیم همه ما افسرده‌تر می‌شویم، اما افسردگی پس از زایمان به طور خاص نگران کننده است زیرا افکار نگران کننده اغلب در شب ایجاد می‌شوند و خواب شما را از بین می‌برند … منجر به چرخه بدتری از خستگی و اضطراب می‌شود.»
کلام آخر
تربیت کودک از بدو تولد این فرصت را برای کودک فراهم می‌آورد تا بتواند در آینده از حداکثر توانایی‌ها و استعدادهای خود استفاده کند. در سال‌های اولیه زندگی، کودک آماده پذیرش و تربیت انواع مهارت‌های ضروری برای زندگی است.
