نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه چالشبرانگیز است. تصور کن معلمی هستی با کلاسی پر از انرژی و ناگهان توجهت به کودکی جلب میشود که یک لحظه هم آرام نمیگیرد؛ نه از روی بیادبی، بلکه چون ذهنش مدام در حال پرواز است. حدود 5 تا 7 درصد کودکان، دچار اختلال بیشفعالی/کمتوجهی (ADHD) هستند؛ آماری که اگرچه کم است، اما نمیتوان آن را نادیده گرفت. این بچهها اگر درست درک نشوند، خیلی زود با برچسبهای ناعادلانه روبهرو میشوند. نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه بهشکل صحیح، میتواند مسیر آیندهشان را تغییر دهد. بیایید یاد بگیریم چطور در مدرسه به جای سرزنش، همراهشان باشیم. این فقط آموزش نیست، بلکه یک مسئولیت انسانی است.
اختلال بیش فعالی در دانشآموزان چیست؟
شاید بارها در جمعهای کودکانه، با بچههایی روبهرو شده باشید که مدام در حال جنبوجوشاند، وسط حرف دیگران میپرند یا نمیتوانند حتی چند دقیقه آرام بنشینند. این موارد ویژگیهای یک بچه شلوغ و پر سروصدا نیست؛ خیلی وقتها پای یک اختلال جدی به نام بیشفعالی یا ADHD در میان است. اگر این اختلال بهموقع تشخیص داده نشود، کودک ممکن است نهتنها با مشکلات تمرکزی، بلکه با پرخاشگری و احساس طردشدگی هم دستوپنجه نرم کند.
«کودکان مبتلا به ADHD باید علائم خود را در دو یا چند محیط مانند خانه و مدرسه نشان دهند تا تشخیص اختلال بیشفعالی/نقص توجه تأیید شود.»
“Children with ADHD must display symptoms in two or more settings, such as at home and at school, for a diagnosis of attention-deficit/hyperactivity disorder to be confirmed.”
لازم به ذکر است که برای آشنایی بیشتر با مباحث اختلال یادگیری در کودکان کلاس اول و تست هوش جهش تحصیلی، میتوانید به همین مقالات مراجعه کنید.
یادگیری نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه نیازمند آگاهی، صبر و مهارت است. نکته حائز اهمیت این است که، تشخیص بیش فعالی باید به طور قطعی توسط روانشناس کودک تایید شود.
در نظر داشته باشید که، در کنار رفتار با کودکان بیشفعال، آگاهی از ویژگیهای مدرسه خوب و توجه به تربیت کودک قبل از مدرسه میتواند به معلمان کمک کند تا محیطی مناسب برای این کودکان فراهم کنند. همچنین، آگاهی از اختلال یادگیری در دانش آموزان میتواند انگیزه آنها را برای مشارکت بیشتر در کلاس تقویت کند.
21 تکنیک برای نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه
یادگیری نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه کاری نیست که صرفاً با تذکر دادن و قوانین خشک جلو برود. باید یاد بگیریم چطور با این انرژی خاص، بهدرستی برخورد کنیم و از آن در مسیر یادگیری استفاده ببریم. در ادامه، راهکارهایی ساده ولی بسیار مؤثر را با هم مرور میکنیم:
1_ زمان بازی را نگیرید!
یکی از بزرگترین اشتباهاتی که در رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه ممکن است رخ دهد، محرومکردن آنها از زنگ تفریح است. این کودکان بیش از بقیه نیاز به تخلیه انرژی دارند. اگر جلوی بازی آنها را بگیرید، درواقع سوپاپ اطمینانشان را میبندید و شرایط را در کلاس بدتر میکنید. به جای تنبیه با محرومیت، راهحلهای جایگزین مثل کشیدن تخته یا دویدن کوتاهمدت در حیاط را امتحان کنید.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیقتری دربارهی و فلان دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب را بخوانید.
2_ با یک دوست همراهشان کنید
نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه زمانی مؤثرتر است که به آنها حس تعلق بدهید. وقتی یک همکلاسی همراه دارند، بهتر همکاری میکنند. دوست خوب میتواند در انجام تکالیف، بازی و حتی الگوگیری رفتاری به آنها کمک کند. این استراتژی ساده میتواند اعتمادبهنفس کودک را بالا ببرد و او را به سمت رفتارهای مناسبتر سوق دهد.
در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیقتری دربارهی تنظیم خواب دانش آموزان و انجام تکالیف دارید، پیشنهاد میکنیم این مطالب را بخوانید.
3_ به آنها اجازه ایستادن بدهید
اگر فکر میکنید قرار است کودک بیش فعال تمام زنگ را آرام روی صندلی بنشیند، باید تجدید نظر کنید. این بچهها نیاز دارند گهگاه بایستند، حرکت کنند یا حتی گوشهای از کلاس آرام بایستند و درس گوش بدهند. منع کردن این رفتار طبیعی، فقط شما را وارد یک جنگ بیپایان میکند. یکی از کلیدهای طلایی در رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه همین پذیرش نیاز آنها به تحرک است.
4_ از توپ استرس کمک بگیرید
توپهای نرم یا اسباببازیهای بیصدا میتوانند ناجی کلاس شما باشند. این وسایل به کودک کمک میکنند در لحظاتی که دیگر تحمل بیتحرکی را ندارد، انرژیاش را در سکوت تخلیه کند. این ابزارها بخشی جدی از تکنیکهای موفق در رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه محسوب میشوند، مخصوصاً وقتی کودک درگیر مشکلات حسی یا یکپارچگی حرکتی است.
برای نتیجهگیری بهتر از این موضوع، پیشنهاد میشود به منابع دربارهی نحوه برخورد با دانشآموزان اختلال یادگیری و اختلالات یادگیری در دانش آموزان ابتدایی نگاهی بیندازید.
5_ یادگیری عملی را بهکار بگیرید
نشستن و گوش دادن برای همه راحت نیست، مخصوصاً برای کودک بیش فعال. درس را با فعالیت همراه کنید. مثلاً مفاهیم ریاضی را با بازی آموزش دهید یا مفاهیم علوم را در حیاط مدرسه تجربه کنید. این بچهها از طریق انجام دادن بهتر یاد میگیرند. رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه یعنی تطبیق آموزش با سبک یادگیری خاص آنها.
6_ توجه به جزئیات را تقویت کنید
عجله دشمن دقت است، مخصوصاً برای کودکی که ذهنش سریعتر از دستهایش کار میکند. از او بخواهید تکلیفش را قبل از تحویل مرور کند. حتی برای توجه به جزئیات پاداش در نظر بگیرید. نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه نیاز به تشویقهای هوشمندانه دارد؛ تشویقهایی که عادتهای درست را تقویت کنند.
7_ فرصت دوم بدهید
همه ما گاهی اشتباه میکنیم، پس چرا دانشآموز بیش فعال نتواند؟ اگر اشتباه کرد، اجازه دهید کارش را تصحیح کند. این کار انگیزه ایجاد میکند و به او یاد میدهد دقت بیشتری داشته باشد. البته، مراقب باشید این شانس دوم به یک عادت بیتوجهی تبدیل نشود. در رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه، تعادل میان مهربانی و نظم بسیار حیاتی است.
8_ مقایسه کردن ممنوع!
یکی از بزرگترین اشتباهات در رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه، مقایسه آنها با همکلاسیهایشان است. این کار نه تنها هیچ فایدهای ندارد، بلکه میتواند اعتمادبهنفس کودک را به شدت کاهش دهد. وقتی به آنها بگویید که چرا مانند بقیه بچهها رفتار نمیکنند، ممکن است احساس کنند که همیشه در حال شکست هستند. به جای مقایسه، حمایت و تشویق آنها را در پیش بگیرید. این کار به آنها کمک میکند تا بدون احساس شرمندگی، در مسیر پیشرفت گام بردارند.
در جهت افزایش آگاهی شما دربارهی شایع ترین اختلالات یادگیری و اختلال یادگیری، منابع مفید و کاربردی خواهند بود.
9_ به آنها بیاموزید چگونه آرام شوند
در نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه، یاد دادن روشهای آرامشبخش بسیار مؤثر است. کودکانی که مشکل در کنترل هیجانات خود دارند، میتوانند از روشهایی مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق استفاده کنند تا خود را آرام کنند. با تمرین این روشها، به آنها کمک میکنید تا در موقعیتهای استرسزا، بهتر کنترل داشته باشند. در طول کلاس، میتوانید زمانی را برای انجام تمرینات کوتاه تنفسی در نظر بگیرید که به آنها آرامش دهد و تمرکزشان را افزایش دهد.
10_ به آنها اجازه دهید حرکت کنند
کودکان بیش فعال نمیتوانند طولانیمدت در یک جا ثابت بمانند. به همین دلیل، رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه باید به گونهای باشد که از تحرک آنها به نفع یادگیری استفاده شود. برای این بچهها، حرکت بخش جداییناپذیر فرآیند یادگیری است. میتوانید درسها را به بازیهای حرکتی تبدیل کنید یا به آنها فرصت دهید تا در هنگام آموزش، در کلاس حرکت کنند. این کار نه تنها به کاهش انرژی اضافی کمک میکند، بلکه یادگیری را برای آنها جذابتر و مؤثرتر میسازد.
11_ پاداش و جایزه دادن را فراموش نکنید
برای هر کودک، به ویژه کودکان بیش فعال، پاداش و تشویق میتواند انگیزهساز باشد. رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه زمانی نتیجه میدهد که به آنها پاداشهای کوچک و مناسب بدهید. این جوایز میتوانند شامل تایید کلامی، امتیاز اضافه یا یک فعالیت ویژه باشند. به یاد داشته باشید که وقتی کودک بیش فعال موفق میشود، حتی اگر برای یک لحظه کوتاه باشد، او را به خاطر موفقیتهایش تحسین کنید. این بازخورد مثبت میتواند انگیزه او را برای ادامه تلاشها افزایش دهد.
12_ زمانی برای استراحت در نظر گرفته شود
کودکان بیش فعال به استراحت و زمانهای کوتاه برای حرکت نیاز دارند. در رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه، زمانی برای استراحت در نظر بگیرید که بین دورههای تدریس یا تکالیف، فرصتی برای تحرک یا کشش بدن داشته باشند. این وقفهها به کاهش تنش، انرژی اضافی و بیقراری کمک میکنند. اجازه دهید کودک هر یک ساعت یکبار بلند شود و کمی حرکت کند. این فعالیتهای ساده میتواند اثرات زیادی در حفظ تمرکز کودک در طول روز داشته باشد.
13_ زمانی را به بحث آزاد اختصاص دهید
رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه نیازمند تعامل و گفتوگوی مستمر است. برای این که کودک بیش فعال احساس کند که صدایش شنیده میشود، به او زمانی را برای بحث آزاد اختصاص دهید. این زمانها به او فرصت میدهند تا بدون محدودیت درباره موضوعات مختلف صحبت کند، که باعث کاهش استرس و اضطراب او میشود. این تکنیک کمک میکند تا کودک انرژی خود را به شکل سالمتری تخلیه کند.
14_ از فعالیتهای هنری برای تخلیه هیجانات استفاده کنید
برای نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه، فعالیتهای هنری مانند نقاشی، طراحی، یا کاردستی میتواند بهعنوان یک ابزار مفید عمل کند. این فعالیتها علاوه بر ایجاد فضای آرامش، به کودک کمک میکنند تا احساسات و هیجانات خود را به شکل غیرکلامی و خلاقانه ابراز کنند. این روشها به ویژه برای کودکان بیش فعال که گاهی در بیان احساسات خود مشکل دارند، بسیار مؤثر است.
15_ برنامهریزی تصویری داشته باشید
کودکان بیش فعال اغلب به راحتی در پیگیری وظایف و تکالیف خود دچار مشکل میشوند. رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه میتواند با استفاده از برنامهریزی تصویری سادهتر شود. ایجاد یک تقویم تصویری با تصاویر رنگی و علائم میتواند به کودک کمک کند تا از وظایف خود آگاه شود و آنها را به ترتیب اولویت انجام دهد. این برنامهریزی بهویژه برای کودکان کمتوجه مؤثر است، زیرا آنها میتوانند بهطور بصری تکالیف خود را ببینند و مراحل را پیگیری کنند.
16_ اهداف کوچک و قابل دستیابی تعیین کنید
کودکان بیش فعال تمایل دارند که نتوانند بهطور کامل بر روی کارهای طولانی تمرکز کنند. برای رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه، اهداف کوچک و قابل دستیابی تعیین کنید. به جای این که از آنها بخواهید یک پروژه بزرگ را تمام کنند، از آنها بخواهید که بخشهای کوچک و سادهتر را یکی پس از دیگری انجام دهند. این کار نه تنها به آنها احساس موفقیت میدهد بلکه کمک میکند تا تمرکزشان را حفظ کنند.
در این جدول، چند وظیفه و هدف کوچک را که معلمها میتوانند بر عهده دانشآموزان بیش فعال بگذارند، بررسی میکنیم:
| اهداف | توضیحات | مثال عملی |
| کامل کردن یک جمله | این کار باعث کاهش فشار و افزایش تمرکز میشود. | نوشتن فقط یک جمله از درس انشاء |
| جمعآوری وسایل شخصی | هر کار کوچک، به کودک حس توانمندی میدهد. | جمع کردن مدادها و دفترها از میز |
| حل یک مسئله ریاضی | موفقیت در حل مسائل ساده به ایجاد انگیزه کمک میکند. | حلکردن تنها یک مسئله ساده |
17_ از تکنیک مشارکت در کارهای گروهی بهره ببرید
یکی از بهترین روشها برای نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه این است که آنها را به انجام کارهای گروهی تشویق کنید. کار گروهی به کودکان کمک میکند تا احساس کنند بخشی از یک تیم هستند و به آنها انگیزه میدهد که تمرکز خود را بر روی کار حفظ کنند. علاوه بر این، همانطور که در مقاله تکنیک های برخورد با کودک بیش فعال گفته شد، کارهای گروهی به کودک بیش فعال یاد میدهند که چگونه در محیطهای اجتماعی تعامل کند و از انرژی اضافی خود بهرهبرداری مثبت کند.
18_ مفاهیم و قوانین را تکرار کنید
برای رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه، تکرار مفاهیم به ویژه در دروس پایه میتواند مؤثر باشد. این کودکان به دلیل مشکلات تمرکزی و توجه، ممکن است نتوانند اطلاعات را در یک بار یاد بگیرند. بنابراین، آنها را تشویق کنید تا مطالب را چندین بار مرور کنند یا از روشهای مختلفی برای یادگیری استفاده نمایند. این روش به آنها کمک میکند تا اطلاعات را بهتر به خاطر بسپارند و یادگیری مؤثری داشته باشند.
19_ به او مسئولیتهای کوچک اما مهم بدهید
در نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه، دادن مسئولیتهای کوچک به کودک میتواند حس مفید بودن و اعتماد به نفس را در او تقویت کند. از کودک بخواهید که مسئولیتهایی مانند نظافت کلاس یا کمک به معلم در ترتیب دادن لوازم را بر عهده بگیرد. این کار به کودک کمک میکند تا احساس کند در مدرسه نقشی دارد و به او انگیزه میدهد تا بر روی کارهای خود تمرکز کند.
این تکنیکها برای رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه نه تنها به کاهش اختلالات رفتاری و تمرکزی کمک میکنند بلکه به آنها فرصت میدهند تا در محیطی مثبت و حمایتی رشد کنند و پیشرفتهای زیادی را تجربه کنند.
راستی، ما یک مقاله با عنوان «آموزش مسئولیت پذیری به کودکان» داریم. اگر سپردن مسئولیت به فرزندتان برایتان دشوار است، پیشنهاد میدهیم که این مقاله را مطالعه کنید.
20_ از تکنیک پرتاب افکار اضافه استفاده کنید
احساسات خوشایند یا افکار مزاحم و نامرتبط با کلاس درسی ممکن است بارها بهسراغ کودکان بیشفعال در مدرسه بیایند و باعث شوند که تمرکز آنها بهطور کامل مختل شود. در اینجا، معلم میتواند بهعنوان بهترین نحوه برخورد با دانشآموز بیدقت، با قرار دادن یک دفترچه یا جعبه در کلاس به کودک بگوید که «هر بار احساس کردی افکار و احساسات مزاحم بهسراغت آمدند، آن افکار را بنویس و داخل این جعبه پرت کن تا بعداً در مورد آنها صحبت کنیم.»
این تکنیک باعث میشود کودک بدون قطع فرآیند یادگیری بتواند به افکارش سروسامان دهد.
نوشتن افکار در این تکنیک نیز به تخلیه ذهنی کمک میکند؛ بنابراین، کودک دوباره فرصتی برای توجه به کلاس درسی پیدا میکند.
21_ یک کد مخفی با او داشته باشید
معلمها میتوانند برای کودکان مبتلا به بیش فعالی یک علامت مخصوص در نظر بگیرند تا هر بار که کودک احساس بیقراری یا نیاز کرد، این علامت را به معلم نشان دهد؛ مثلاً دست خود را بالا ببرد.
معلم با انجام این کار به کودک کمک میکند تا بدون اینکه توجه همکلاسیها پرت شود، کودک بتواند نیازش را برطرف کند.
در ضمن اگر تمایل به یادگیری دربارهی مطالبی مثل جهشی خواندن و مزایا و معایب پیش دبستانی دارید، پیشنهاد میکنیم این مقالات را بخوانید.
علائم رایج در کودکان بیش فعال
پیش از اینکه بخواهیم بهدنبال راهکارها و شیوه رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه باشیم، بهتر است ابتدا نشانههای آن را بشناسیم. از علائم رایج این اختلال میتوان به بیقراری مداوم، دشواری در پیروی از دستورالعملها، قطع کردن صحبت دیگران و ناتوانی در تمرکز طولانیمدت اشاره کرد. در ادامه، راجع به هر یک از این موارد توضیحات بیشتری ارائه میدهیم.
1_ بیقراری مداوم
Kids who are hyperactive are fidgety, restless, and easily bored. They may have trouble sitting still, or staying quiet when needed. They may rush through things and make careless mistakes. They may climb, jump, or roughhouse when they shouldn’t.
کودکان بیشفعال معمولاً بیقرار هستند، زود خسته میشوند و حوصلهشان سر میرود. این کودکان در نشستن آرام یا ساکت ماندن هنگام لزوم مشکل دارند. آنها گاهی کارها را با عجله انجام میدهند و دچار اشتباهات ناشی از بیدقتی میشوند؛ همچنین ممکن است زمانی که نباید، از جایی بالا بروند، بپرند یا رفتارهای پرتحرک و شلوغ نشان دهند. Kids Health
کودک دائم در حال حرکت است؛ روی صندلی وول میخورد، پاهایش را تکان میدهد یا بدون دلیل از جایش بلند میشود. این بیقراری اغلب غیرقابل کنترل به نظر میرسد.
راستی، ما یک مقاله با عنوان «تاب آوری در کودکان» داریم. در این مقاله توضیح میدهیم که چطور فرزندتان را انعطافپذیر و تابآور بار بیاورید تا با ناملایمتیها دچار بیقراری نشود. پیشنهادمان این است که این مقاله را هم بخوانید.
2_ دشواری در پیروی از دستورالعملها
کودکان بیشفعال معمولاً در اجرای کامل و دقیق دستورات مشکل دارند. ممکن است بخشی از کار را انجام دهند و حواسشان پرت شود یا وسط کار آن را رها کنند. در صورتی که مخالفت با قوانین و سرپیچی از دستورالعملها بهدلیل لجبازی کودک باشد، میتوانید مقاله با بچه نافرمان چه کنیم؟ را مطالعه کرده و از راهکارهای گفته شده در آن برای مدیریت بهتر دانشآموز استفاده کنید.
راستی، ما یک مقاله با عنوان «لجبازی کودک بیش فعال» داریم که میتوانید برای یاد گرفتن بهترین نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه این مقاله را بخوانید.
3_ قطع کردن صحبت دیگران
این کودکان بدون رعایت نوبت، وسط صحبت معلم یا دوستان میپرند. نه از سر بیاحترامی، بلکه چون کنترل تکانههایشان دشوار است.
4_ ناتوانی در تمرکز طولانی مدت
کودک خیلی زود از کاری که انجام میدهد خسته میشود یا ذهنش به موضوعات دیگر منحرف میشود، حتی اگر به آن کاری که انجام میدهد، علاقه زیادی داشته باشد.
5_ اشتباهات مکرر
در تکالیف یا فعالیتها، کودک اشتباهاتی ساده و تکراری انجام میدهد. این مورد اغلب بهخاطر بیتوجهی به جزئیات اتفاق میافتد و ارتباطی به ناتوانی در درک موضوع و یا سطح هوش او ندارد.
6_ کندی در هنگام انتخاب
زمانی که باید بین گزینهها تصمیم بگیرد، دچار سردرگمی میشود. ذهن او درگیر انتخابهای مختلف است و نمیتواند بهراحتی یکی را برگزیند.
7_ گرفتن تصمیمات هیجانی با ریسک بالا
کودک ممکن است ناگهان کاری خطرناک انجام دهد، مثل پریدن از ارتفاع یا دویدن وسط خیابان، چون ابتدا عمل میکند و بعد فکر.
در فرزندپروری کودکان بیش فعال، باید به تمام علائم و شیوه برخورد مناسب با آنها توجه شود. والدین با توجه به این علائم، میتوانند به معلمها و مسئولین مدرسه هم در برخورد مناسب با فرزندشان کمک کنند.
مجموعه این علائم نشان میدهد که کودکان بیشفعال عمدتاً با دنیایی درونی شلوغ، پرشتاب و گاهی خستهکننده روبهرو هستند. آنها عمدی در بینظمی یا رفتار نادرست ندارند، بلکه مغزشان اطلاعات را به شکلی متفاوت پردازش میکند. درک این موضوع به ما کمک میکند تا به جای قضاوت، به آنها فضای امنتری برای یادگیری و رشد بدهیم. تشخیص بهموقع و استفاده از روشهای درست در رفتار با کودکان بیش فعال در مدرسه، میتواند مسیر تحصیلی و حتی زندگی آنها را تغییر دهد. آنها نیاز به دیدهشدن، درکشدن و حمایت دارند، نه توبیخ و تنهایی.
لازم به ذکر است که، کودکان بیشفعال ممکن است علائمی مشابه با اختلال یادگیری داشته باشند. آگاهی از شایعترین اختلالات یادگیری در کودکان میتواند به معلمان کمک کند تا این کودکان را به درستی درک کنند و از داروی درمان اختلال یادگیری در صورت نیاز استفاده کنند.
کلام آخر
یادگیری نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه نیازمند صبر، درک و استفاده از تکنیکهای خاص است که به آنها کمک کند تا در محیط آموزشی به بهترین شکل ممکن رشد کنند. با استفاده از روشهای خلاقانه و حمایتی، میتوانیم این کودکان را به شکوفایی استعدادهایشان هدایت کرده و محیطی مثبت برای یادگیری آنها فراهم کنیم.
