قد یکی از مهمترین مولفههایی است که معمولا به عنوان معیاری برای رشد کودک در نظر گرفته میشود. پس جای تعجبی نیست که وقتی والدی میبیند کودکش آنطور که باید قد نکشیده بسیار نگران شود و تصور کند حتما مشکلی وجود دارد! در واقع قد یک معیار رشدی مهم برای سلامت و رفاه کودک است که میتواند اطلاعات مهمی را به پزشک و والدین دهد. اما علت کوتاهی قد در کودکان چیست و چرا بعضی کودکان در مقایسه با همسالان خود قد کوتاهتری دارند؟ آيا اصلا کودک من کوتاه قد است؟ ادامه این مقاله را بخوانید تا همه این سوالات را پاسخ دهیم.
نمودار رشد چیست؟
نمودار رشدی کودک ابزاری است که برای پیگیری رشد و نمو کودک شما در طول زمان استفاده میشود. نمودارها معمولا براساس سن، نژاد و جنسیت کودک ساخته میشوند تا پزشک یا متخصص سلامت مطمئن شود که کودک در مسیر رشدی درستی قرار دارد.
نمودار رشد از خطوطی برای نمایش میانگین مسیر رشد برای یک کودک با سن، جنس و قد خاص تشکیل میشود. هر خط درصد معینی از جمعیت را نشان میدهد که در یک سن خاص به آن قد میرسند. مثلاً اگر قد پسری روی خط صدک ۲۵ ترسیم شود، این نشان میدهد که از هر ۱۰۰ پسر هم سن او تقریباً ۲۵ نفر کوتاهتر از او هستند.
البته لزومی نیست که کودک دقیقا مطابق خطوط پیش برود، اما اغلب، رشد کودک در طول زمان به طور تقریبی و موازی با این خطوط خواهد بود. کودکی که قد او زیر خط صدک سوم ترسیم شده است در مقایسه با جمعیت عمومی دارای قد کوتاه در نظر گرفته میشود.
بیشتر بخوانید:
در نمودار رشد چه نشانه هایی غیر معمول است؟
متخصصان رشد هنگام ارزیابی رشد کودک شما موارد زیادی را در نظر میگیرند. به عنوان مثال، قد والدین یک کودک شاخص مهمی است که نشان میدهد کودک در زمان رشد کامل چقدر قد خواهد داشت. کودکی که از والدینی متولد میشود که قد آنها کمتر از حد متوسط است، به احتمال زیاد در بزرگسالی نیز قد او کمتر از حد متوسط خواهد بود و این طبیعی است.
عامل مهم دیگر، سرعت رشد کودک است. کودکی که با سرعتی برابر با همسالان خود رشد نمیکند، با افزایش سن به آرامی در منحنی رشد پایین میآید. برای مثال، نمودار رشدی کودک از صدک ۲۵ به ۵ میرسد. این تلاقی خطوط صدک روی منحنی رشد اغلب یک علامت هشداردهنده از یک مشکل پزشکی اساسی است که بر رشد تأثیر میگذارد.
الگوهای عادی رشد قد دختران و پسران
تا پیش از سن بلوغ، الگوی رشد قد دخترها و پسرها تقریبا مشابه است. به طور متوسط بچهها در سال اول زندگی خود ۲۶ سانت رشد میکنند و در سال بعد ۱۱ سانت به قد آنها اضافه میشود. بنابراین سرعت رشد قد در دو سال اول زندگی سریع و بعد از آهستهتر میشود به ۵ سانت در سال کاهش پیدا میکند.
در دوران بلوغ رشد قد دوباره سرعت میگیرد. در دوران بلوغ الگوی رشد قد دختران و پسران به این شرح است:
- دختران (سن بلوغ ۸ تا ۱۳ سالگی): رشد قد حدود ۸ سانت در سال
- پسران (سن بلوغ ۹ تا ۱۴ سالگی): رشد قد حدود ۱۱ سانت در سال
البته تا رسیدن به سن توقف رشد نوجوانان همچنان تا ۴ الی ۵ سال امکان افزایش قد را دارند اما سرعت رشد کمتر خواهد بود. به طور معمول دختران تا سن ۱۴ و پسران تا ۱۶ سالگی به قد بزرگسالی خود میرسند.
بیشتر بخوانید:
فرمول محاسبه قد کودک
یکی از دقیقترین روشهای محاسبه قد کودک، استفاده از فرمول Tanner است. در این فرمول ابتدا متوسط قد والدین محاسبه میشود و سپس در صورتی که کودک پسر باشد ۶.۲۵ سانتی متر اضافه و اگر دختر باشد ۶.۳۵ سانتی متر کم میکنیم. بدین ترتیب میتوان پیشبینی کرد میانگین قد کودک در بزرگسالی چقدر خواهد بود. البته باز هم نمیتوان به رقم قطعی دست یافت
علت کوتاهی قد در کودکان چیست؟
علت کوتاهی قد در کودکان میتواند از هر کودک تا کودک دیگر متفاوت باشد. گاهی این موضوع یک دلیل پزشکی دارد و گاهی تنها به این دلیل است که سن استخوانی و رشد کودک با همسالانش کمی تفاوت دارد. در واقع برخی کودکان به سادگی تنها دیرتر از همسالان خود رشد میکنند و دیرتر وارد سن بلوغ میشوند. بنابراین وقتی رشد قدی همسالان آنها متوقف میشود آنها به رشد خود ادامه میدهند.
اما برخی دیگر از دلایل کوتاهی قد در کودکان عبارت است از:
۱_ اول از همه، ژنتیک!
طبق تحقیقات، حدود ۸۰ درصد از قد کودک به ژنتیک بستگی دارد. وقتی والدین، پدربزرگ و مادربزرگ کودک کوتاه قد هستند، ممکن است کودک نیز کوتاه قد باشد. این به عنوان کوتاهی قد خانوادگی شناخته میشود. همچنین، قد هدف تنها یک تخمین است و برخی از کودکان به سادگی آنطور که انتظار میرود رشد نمیکنند. (منبع)
۲_ بیماری پزشکی
هورمون رشد توسط غده هیپوفیز که در وسط مغز قرار دارد تولید میشود. بنابراین، مشکلاتی در بدن که بر غده هیپوفیز تأثیر میگذارند نیز ممکن است بر رشد قد کودک تأثیر داشته باشد. به علاوه، بیماریهای گوارشی که تغذیه را مختل میکنند، مانند بیماری التهابی روده، میتوانند بر رشد تأثیر بگذارند. بسیاری از شرایط دیگر از جمله کم کاری تیروئید، بیماری قلبی یا بیماریهای دیگر نیز میتوانند سرعت رشد را به تاخیر بیندازند.
۳_ رژیم غذایی فقیر
یکی از علل اصلی تاخیرهای رشدی در کودکان، رژیم غذایی فقیر است. رژیم غذایی کودک به خصوص در سنین ابتدای زندگی باید شامل انواع ویتامینها، مواد مغذی و پروتئین باشد. همانطور که تحقیقات نیز تایید کردهاند، کودکانی که کمبود ویتامین D دارند رشد قد ضعیفتری دارند.
۴_ استرس و ناامنی
چه قرار گرفتن در معرض خشونت یا به دلیل طلاق والدین یا تنها ماندن در خانه، کودکان میتوانند استرس روانی-اجتماعی را تجربه کنند که آنها را از رشد مناسب باز میدارد. استرس میتواند ترشح هورمون رشد را مختل کند و باعث شود رشد استخوانها مختل شود. (منبع)
۵_ خواب ناکافی در شب
رشد قد فرآیند پیچیدهای است که برای تحریک رویدادهای بیولوژیکی مختلف در خون، اندامها، ماهیچهها و استخوانها به چندین هورمون نیاز دارد. همانطور که گفتیم، رشد بر عهده ترشح هورمون هیپوفیز است و در کودکان، مهمترین عاملی که بر ترشح این هورمون تاثیر میگذارد خواب کافی است.
بیشترین میزان هورمون رشد در طول شب ترشح میشود و اگر کودک به طور مداوم شبها دیر به خواب برود روند رشدی و وزنگیری او مختل میشود. بدین ترتیب، کودکان در سن مهدکودک به حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت خواب در شبانهروز و کودکان در سنین ابتدایی بزرگتر به ۹ الی ۱۱ ساعت در شب نیاز دارند.
۶_ تاخیر در رشد
تاخیر ذاتی رشد، اصطلاحی است که برای توصیف کودکانی که نسبت به سن خود کوچکتر هستند اما رشد طبیعی دارند به کار میرود. تاخیر در سن استخوانها، سرعت رشد طبیعی و رشد قد بر اساس الگوی خانواده برخی از نشانههای تاخیر سرشتی در رشد است.
بیشتر بخوانید:
درمان کوتاهی قد در کودکان
درمان کوتاهی قد در کودکان به علت آن بستگی دارد. در واقع، برای این که بدانید چطور فرزند قد بلندتری داشته باشید باید بدانید که چرا کودک شما آنطور که باید رشد نکرده است. البته این موضوع را نیز در نظر داشته باشید که همه کوتاه قدها نیازی به درمان ندارند. برای کودکانی که به طور طبیعی کوتاه قد هستند، هیچ درمانی لازم نیست و درمانها نیز موثر نخواهند بود.
اما به طور کلی، درمان کوتاهی قد در کودکان بیشتر به صورت درمان دارویی خواهد بود. برای مثال، در صورتی که علت کوتاهی قد کوتاه کمبود هورمون رشد باشد باید درمان با تزریق هورمون رشد و تغییر رژیم غذایی آغاز شود. هورمون درمانی باید تا پیش از سن بلوغ انجام شود.
چه کنیم تا کودک بیشترین رشد قد را داشته باشد؟
همانطور که خواندید، ژنتیک مهمترین عامل تعیینکننده قد است. با این حال والدین میتوانند با انجام چند کار کمک کنند تا فرزند آنها حداکثر رشد ممکن را داشته باشد.
- در دوران بارداری و شیردهی، مادر باید به طور کامل از مواد مغذی مهم به ویژه پروتئین، آهن، ید، اسید فولیک، اسیدهای چرب غیراشباع و… استفاده کند.
- زمانی که نوزاد متولد میشود تا ۶ ماه اول، باید فقط با شیر مادر تغذیه شود. زیرا شیر مادر حاوی منبع غنی کلسیم است که به راحتی جذب میشود و به افزایش قد کودک کمک میکند.
- در دوره از شیر گرفتن و بعد از آن، کودکان باید از ۴ گروه مواد مغذی یعنی پروتئین، قند، چربی، ویتامینها و مواد معدنی استفاده کنند و در عین حال باید از انواع غذاها تغدیه کند.
- در دوران کودکی، کودک باید به اندازه ۳ وعده اصلی و ۲ میان وعده غذا بخورد. صبحانه اصلیترین وعده غذایی است و در صورت حذف میتواند در دراز مدت در رشد قد کودک تاثیر بگذارد.
- انجام ورزشهای گروهی مانند والیبال، بسکتبال و… میتواند به رشد قد کودک کمک کند.
- کودک باید بین ۹ تا ۱۱ ساعت خواب کافی داشته باشد و قبل از ساعت ۱۰ شب به خواب برود زیرا بیشترین میزان ترشح هورمون رشد در بازه ۱۰ الی ۲ شب است.
بیشتر بخوانید:
کلام آخر
کوتاهی قد در کودکان موضوعی است که گاهی باعث نگرانی والدین یا خجالت کودک میشود. این موضوع میتواند دلایل مختلفی مثل تاخیر رشدی، ژنتیک یا مشکلاتی مثل تغذیه نادرست و استرس اتفاق بیوفتد. برای درمان این مشکل، شما ابتدا باید علت کوتاهی قد در کودک خود را کشف کنید و سپس به سراغ راهحل آن بروید.
