علت دروغ گفتن کودکان چیست؟ گاهی اوقات کودکان حرف‌هایی می‌زنند که واقعیت ندارند یا چیزی را پنهان می‌کنند. این رفتار ممکن است برای والدین نگران‌کننده باشد، اما دروغ گفتن در سنین پایین همیشه نشانه‌ای از مشکل نیست و معمولاً بخشی طبیعی از رشد کودک محسوب می‌شود. تحقیقاتی که در دانشگاه واترلو کانادا انجام شد، نشان داد بچه‌ها در سن ۴ تا ۶ سال بیشترین میزان دروغگویی را دارند؛ البته این دروغ‌ها از خیال‌پردازی‌های آن‌ها نشأت می‌گیرد. بعد از ۶ سالگی بچه‌ها کم‌کم با دنیای واقعی آشنا می‌شوند و میزان دروغ‌های آن‌ها بسیار کم‌تر می‌شود. علت دروغ گفتن کودکان به ترس از تنبیه، جلب توجه یا حتی تخیل قوی برمی‌گردد. واکنش والدین در برابر این رفتار بسیار مهم است، زیرا می‌تواند تعیین کند که آیا این رفتار در کودک ادامه پیدا کند یا متوقف شود. در این مقاله درباره دروغگویی در کودکان و راه های درمان آن صحبت می‌کنیم.

چه حرف‌هایی دروغ محسوب می‌شوند؟

دروغگویی یعنی زمانی که کودک به عمد واقعیت را تحریف کند یا چیزی را از دیگران پنهان کند. اما همه‌ حرف‌های نادرست کودک دروغ محسوب نمی‌شوند.

گاهی اوقات کودکان چیزی را بخاطر ترس یا اضطراب پنهان می‌کنند. برای مثال، اگر گلدانی بشکند و کودک بگوید “من نبودم”، این رفتار ممکن است از ترس تنبیه باشد. گاهی نیز کودکان تخیل خود را در حرف‌هایشان وارد می‌کنند؛ مثلاً می‌گویند “بابام پلیس است”، در حالی که شغل پدر چیز دیگری است. در چنین مواردی، این صحبت‌ها معمولاً ناشی از تخیل کودک هستند و نیازی به واکنش جدی ندارند.

برای آشنایی بیشتر با مباحثی مثل خبرچینی کودکان و ناخن جویدن کودکان می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.

بعضی از دروغ‌ها جدی‌تر هستند و پدرومادر باید واکنش جدی نسبت به آن‌ها نشان دهند. برای مثال، اگر کودک برای فرار از مسئولیت تکالیف مدرسه بگوید: «معلم گفت تکالیف نداریم» یک دروغ واقعی و مهم محسوب می‌شود که ارتباطی به خیال‌پردازی هم ندارد. اگر این نوع دروغ‌ها بدون برخورد مناسب باقی بمانند، زمینه‌ساز دروغ‌های بزرگ‌تر خواهند شد و به عادت مخرب دروغگویی منجر می‌شوند. در این مواقع، والدین می‌توانند به جای تنبیه شدید، با کودک صحبت کنند و اهمیت صداقت را توضیح دهند. همچنین باید پیامدهای طبیعی این دروغ را به او نشان دهند؛ مثلاً برای کودک توضیح دهند وقتی معلم متوجه شود که تکالیف انجام نشده، چه مشکلاتی به وجود می‌آید.

تشخیص تفاوت بین دروغ عمدی و تخیل کودک برای پدرومادر اهمیت بسیاری دارد و در نوع واکنش آن‌ها تأثیر دارد. دروغ‌های عمدی و جدی نیاز به بررسی و مدیریت دارند، اما تخیل کودک بخشی از فرآیند رشد و یادگیری اوست و نباید سرکوب شود. فقط باید به کودک نشان دهید که می‌دانید صحبتش ناشی از خیال‌پردازی اوست و حرفش را باور نکرده‌اید.

در ضمن اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی موضوعاتی مثل مسخره کردن در کودکان و وسایل مورد نیاز پیش دبستانی دارید، پیشنهاد می‌کنیم این مقالات را بخوانید.

علت دروغ گفتن کودکان

دروغگویی کودکان دلایل مختلفی دارد. پیدا کردن علت دروغگویی کودک به والدین کمک می‌کند واکنش درست و منطقی نشان دهند و به جای سرزنش یا تنبیه، راهی برای حل این مشکل پیدا کنند. اگر کودک بخاطر مشکلی در رابطه عاطفی با پدرومادر یا اضطراب و فشار روانی دروغ بگوید، با حل کردن ریشه این مشکل، پنهانکاری‌های او هم به پایان می‌رسد. در ادامه اصلی‌ترین علت دروغگویی کودکان را توضیح می‌دهیم و بیان می‌کنیم که چطور تشخیص دهید علت دروغگویی فرزند شما کدام مورد است.

1_ ترس از تنبیه

یکی از شایع‌ترین دلایل دروغگویی، ترس از تنبیه است. وقتی کودکان می‌دانند که اگر حقیقت را بگویند تنبیه می‌شوند، به دروغ می‌گویند و حقیقت را پنهان می‌کنند. مثلاً اگر چیزی را خراب کنند، ممکن است بگویند: “من این کار را نکردم”. یا اگر در امتحانات مدرسه نمره کمی بگیرند، سعی می‌کنند برگه امتحانی خود را از پدرومادر پنهان کنند و بگویند نمره‌شان خوب شده است.

اگر فرزند شما فقط درباره اشتباهاتش دروغ می‌گوید، احتمالا از تنبیه می‌ترسد. پس به او نشان دهید که اشتباه کردن اشکالی ندارد. اگر اشتباهی کرد، به‌جای تنبیه و فریاد زدن، راه درست کردن مشکل را به او آموزش دهید و هربار که خودش اشتباهش اعتراف کرد، صداقت او را تشویق کنید.

در این زمینه پیشنهاد می‌دهیم که به مقاله «کنترل خشم در برابر کودکان» هم سری بزنید.

2_ جلب توجه

بعضی از کودکان برای جلب توجه والدین، سایز بزرگ‌ترها یا حتی هم‌سن‌وسال‌هایشان دروغ می‌گویند. این رفتار معمولاً در کودکانی دیده می‌شود که احساس می‌کنند به اندازه کافی توجه دریافت نمی‌کنند. برای مثال، ممکن است بگویند “امروز در مدرسه جایزه گرفتم”، حتی اگر چنین اتفاقی نیفتاده باشد. این دسته از دروغ‌ها به‌خوبی نشان می‌دهند که کودک نیاز به توجه بیشتری دارد. البته این بدین معنا نیست که به محض شنیدن دروغ‌های کودک، به او توجه نشان دهید. این دسته از دروغ‌ها فقط یک هشدار هستند! برای از بین رفتن این نوع دروغگویی کودک، بیشتر با او وقت بگذرانید. به موفقیت‌های کوچک او اهمیت بدهید و برای او هدیه‌های بی‌مناسبت بخرید.

در ادامه، مطالعه‌ مقالات روبرو می‌توانند به افزایش درک شما از موضوعاتِ پیش دبستانی خوب و یوگا برای کودکان کمک کنند.

3_ تقلید از دیگران

کودکان از رفتار بزرگ‌ترها الگو می‌گیرند. اگر کودک شاهد باشد که والدین یا اطرافیان دروغ می‌گویند، ممکن است این رفتار را تقلید کند. حتی دروغ‌های کوچک، مثل وعده‌های نادرست به کودک یک الگو برای اوست و او هم دروغگویی را تقلید خواهد کرد. برای اینکه چنین مشکلی پیش نیاید، همیشه با کودک صادق باشید. اگر وعده‌ای دادید که بعدا نتوانستید به آن عمل کنید، دلیل را برای کودک توضیح دهید و در اولین فرصت به قول خود عمل کنید. مطمئن شوید فرزندتان شما یا سایر کسانی که در ذهن او الگو هستند را به‌عنوان افراد دروغگو نمی‌شناسد!

همچنین توصیه می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با مطالبی مثل علت پرخاشگری کودکان و تربیت کودک حسود می‌توانید به همین مقالات مراجعه کنید.

4_ خیال‌پردازی

تخیل قوی یکی دیگر از دلایل دروغگویی کودک است که پیش از این به آن اشاره کرده بودیم. کودکان در بازه سنی ۳ تا ۶ سالگی به‌طور طبیعی دوست دارند داستان بسازند و واقعیت را با تخیل خود ترکیب کنند. این نوع دروغ بیشتر نشان‌دهنده خلاقیت کودک است تا نیت بد. اگر چنین دروغ‌هایی از کودک شنیدید، خیالپردازی او را تشویق کنید، اما نشان دهید که واقعیت با داستان تفاوت دارد و شما واقعیت را می‌دانید. •   مثلاً اگر می‌گوید: «من می‌توانم پرواز کنم»، بگویید: «خیلی جالبه! بیا با هم ببینیم چطور می‌توانیم داستانی در این باره بنویسیم.»

در ادامه‌، مطالعه‌ی این مقالات روبرو می‌تواند به افزایش درک شما از علت کتک زدن کودک دو ساله و علت کوبیدن سر کودک به زمین کمک کند.

5_ فشار اجتماعی و رقابت با همسالان

گاهی کودکان برای هماهنگ شدن با دوستان خود یا جلب تأیید آن‌ها دروغ می‌گویند. برای مثال، ممکن است درباره داشتن یک اسباب‌بازی خاص یا رفتن به یک مکان خاص دروغ بگویند. این مسئله بیشتر از اعتماد به نفس کودکان ناشی می‌شود. اگر متوجه شدید فرزندتان در جمع دوستان خود چنین دروغ‌هایی می‌گوید، به جای دعوا کردن، دلیل کارش را از او بپرسید و از او بخواهید تا احساساتش را توضیح دهد و آن‌ها را ابراز کند. به فرزندتان بگویید که واقعیت او و زندگی‌اش به اندازه کافی خوب است و برای جلب توجه نیازی به دروغ گفتن ندارد.

لازم است اضافه کنیم که منابع روبرو اطلاعات جامع‌تری درباره‌ی موضوعاتی مثل فرزند پروری هلیکوپتری و آموزش بهداشت فردی به کودکان  ارائه می‌دهند.

6_ پوشاندن اشتباهات دیگران

احساس وفاداری یا وابستگی به دوستان یا خواهر و برادر باعث می‌شود که گاهی کودکان دروغ بگویند تا حقیقت را پنهان کنند. آن‌ها فکر می‌کنند که اگر راستش را بگویند، عزیزان‌شان ممکن است به دردسر بیفتند؛ بنابراین، با دروغ گفتن سعی در محافظت از آن‌ها دارند.

7_ عدم مسئولیت‌پذیری

گاهی کودکان برای فرار کردن از کارهای سخت یا خسته‌کننده دروغ می‌گویند. آن‌ها ممکن است داستانی تازه بسازند یا بهانه‌ای بجویند که واقعیت ندارد؛ این اتفاق معمولاً به‌دلیل میل ذاتی کودکان به لذت‌جویی رخ می‌دهد.

در ادامه، مطالعه‌ مقالات روبرو می‌توانند به افزایش دانش شما از موضوعاتِ درمان کودک خجالتی و تربیت اجتماعی کودک کمک کنند.

8_ تجربه حس قدرت و کنترل

محیط زندگی محدودشده یا سخت‌گیرانه باعث می‌شود که کودک برای داشتن احساس کنترل و قدرت، گاهی دروغ بگوید. در واقع، در این وضعیت، این‌که کودک بتواند دیگران را فریب دهد، برای احساس توانمندی به‌وجود می‌آورد.

این شرایط معمولاً برای کودکانِ والدینی با سبک فرزند پروری مستبدانه رخ می‌دهد.

9_ احساس شرم

یک علت دروغ گفتن کودکان می‌تواند احساس شرم و خجالت باشد. گاهی کودک از رفتاری که انجام داده، احساس خجالت می‌کند؛ به همین دلیل، واقعیت را نمی‌گوید؛ مثلاً اگر در یک مسابقه شکست بخورد، روایتی متفاوت از این اتفاق می‌سازد.

10_ حفظ حریم شخصی

گاهی کودکان مانند بزرگ‌ترها، برخی مسائل را بخشی از حریم شخصی خود می‌دانند و دوست ندارند که دیگران درباره این مسائل اطلاعاتی داشته باشند؛ بنابراین، اگر احساس کنند که والدین یا دیگران قصد ورود به حریم شخصی‌شان را دارند، با دروغ گفتن از حریم خود محافظت می‌کنند.

11_ دریافت پاداش یا جایزه

می‌پرسید علت دروغ گفتن کودکان چیست؟ دریافت جایزه! برخی کودکان برای این‌که از آن‌ها تعریف و تمجید شود یا پاداش بگیرند، دروغ می‌گویند؛ مثلاً ممکن است به دروغ بگویند که نمره خوبی در یک درس گرفته‌اند یا به موفقیت در یک زمینه خاص رسیده‌اند.

نحوه برخورد با کودک دروغگو و حذف این عادت مخرب

در قسمت قبلی درباره واکنش درست در برابر هر نوع دروغگویی کودک توضیح دادیم. به‌طور کلی اگر والدین محیطی امن و بدون ترس برای ابراز احساسات کودک فراهم کنند، خودشان دروغ نگویند، کودک را از اشتباه کردن نترسانند و اعتمادبه‌نفس را به‌ او یاد بدهند، احتمالا هیچ دروغی از فرزندشان نمی‌شوند.

اگر می‌خواهید در زمینه‌ علائم کودکان کم هوش و علت جیغ زدن کودک دانش‌تان بیشتر شود منابع ذکر شده را از دست ندهید.

در ادامه لیستی از چند راهکار عملی برای مدیریت دروغگویی در کودکان ارائه می‌دهیم:

1_ ایجاد محیط امن برای گفتن حقیقت

کودک باید احساس کند که می‌تواند بدون ترس از تنبیه، حقیقت را بگوید. برای این کار، والدین باید به جای تنبیه، با کودک همدلی کنند و اشتباهات او را فرصت یادگیری بدانند.

2_ تشویق مستقیم به صداقت

وقتی کودک حقیقت را می‌گوید، او را تشویق کنید و به او بگویید که صداقت او ارزشمند است. این کار به او انگیزه می‌دهد که در آینده هم راستگو باشد.

3_ الگو بودن در راستگویی

هیچوقت دروغ نگویید. حتی اگر اشتباهی کردید، به آن اعتراف کنید و اجازه دهید فرزندتان ببیند که شما هم اشتباه می‌کنید و هنگام اشتباه همچنان صادق هستید.

4_ پرهیز از برچسب‌زنی منفی

هرگز به کودک برچسب «دروغگو» نزنید. با این کار کودک خودش را به‌عنوان یک فرد دروغگو می‌شناسد، راحت‌تر دروغ می‌گوید و دیگر برای صداقت تلاش نمی‌کند. این برچسب فقط باعث می‌شود فرزند شما عذاب وجدان داشته باشد، اما تأثیر مثبتی در صداقت او نمی‌گذارد.

5_ استفاده از داستان‌ها و مثال‌های واقعی

از داستان‌ها و مثال‌های ملموس برای نشان دادن اهمیت صداقت استفاده کنید.

بد نیست اشاره کنیم که مقالات پریدن کودک میان حرف دیگران و کودک لوس از دیگر مقالات مناسب برای تربیت درست کودک می‌باشند توصیه می‌کنیم حتما به همین مقالات مراجعه کنید.

6_ تعیین پاداش برای صداقت

علت دروغ گفتن کودکان هر چه که باشد، به‌محض اصلاح و راستگویی، برای رفتارهای صادقانه آن‌ها پاداش کوچک تعیین کنید.

7_ آموزش مزایای راستگویی در عمل

در موقعیت‌های مختلف، به کودک آموزش دهید که راستگویی چه نتایج مثبتی دارد.

8_ آموزش صداقت با بازی نقش‌آفرینی

بازی‌های نقش‌آفرینی طراحی کنید تا صداقت را به شکلی سرگرم‌کننده آموزش دهید.

9_ گفت‌وگوی یک‌به‌یک در فضای آرام

با کودک در فضایی آرام و بدون حضور دیگران درباره دروغ او صحبت کنید. با انجام این کار، جلوی احساس شرمندگی کودک را می‌گیرید و فضایی با آرامش بیشتر به‌وجود می‌آورید تا او بهتر حرف‌تان را گوش دهد.

10_ پیوند صداقت با ارزش‌های خانواده

قوانین خانه و ارزش‌های خانوادگی را برای کودک یادآوری کنید و به او بگویید که راستگویی یکی از مهم‌ترین اصول خانواده است که همه باید آن را رعایت کنند.

وقتی کودک بداند صداقت بخشی از هویت خانوادگی‌اش است، با جدیت بیشتری برای راستگویی و پرهیز از دروغ‌گویی تلاش می‌کند.

11_ استفاده از پیامدهای منطقی

به فرزندتان کمک کنید تا پیامدهای دروغگویی را درک کند؛ این کار تاثیرگذاری بیشتری نسبت به تنبیه دارد!

مثلاً اگر فرزندتان به دروغ گفته که تکالیفش را انجام داده، حالا باید زمان بیشتری برای تکالیف صرف کند.

با استفاده از پیامدهای منطقی، کودک درک می‌کند که اشتباهاتش تبعاتی دارند.

12_ کمک به کودک برای بیان احساسات

گاهی علت دروغ گفتن کودک عدم توانایی او در بیان احساسات است. شما در این زمینه باید به فرزندتان کمک کنید تا احساسات خود را بشناسد و با کلمات و جملات ساده، حقایقی را که پنهان کرده، به زبان آورد.

در این زمینه پیشنهاد می‌دهیم که به مقاله «هوش هیجانی در کودکان» هم سری بزنید.

13_ زمان‌بندی درست برای صحبت با کودک

زمانی را برای صحبت کردن با فرزندتان انتخاب کنید که نه شما عصبی هستید و نه او احساس ترس دارد. صحبت کردن در این شرایط فقط کودک را وارد حالت تدافعی می‌کند؛ بنابراین، شانس شما برای این‌که بفهمید حقیقت چیست، کم می‌شود.

14_ پرسیدن سوالات باز

سوالاتی بپرسید که نیاز باشد کودک برای پاسخ به آن‌ها توضیح دهد. پرسیدن سوالاتی که فقط با بله یا خیر جواب داده می‌شوند، جزئیات را برملا نمی‌کنند! با پرسش باز، از احساسات کودک هم بیشتر مطلع می‌شوید و گفتگوی بازتر و صمیمانه‌تری با او برقرار می‌کنید.

15_ آموزش کمک گرفتن از دیگران

یک علت دروغ گفتن کودکان می‌تواند تلاش آن‌ها برای حل مسئل به‌صورت پنهانی باشد. شما باید به کودک بگویید که برای پیدا کردن راه‌حل، گاهی نیاز است که از دیگران کمک بگیرد و همیشه لازم نیست مسائل را به‌صورت پنهانی حل کند. انجام این کار احتمال دروغ گفتن دوباره کودک را کاهش می‌دهد.

16_ تمرکز بر پیشگیری

به‌جای این‌که فقط به دروغ‌های کودک واکنش نشان دهید، موقعیت‌های احتمالی دروغ گفتن فرزندتان را بشناسید و آن‌ها را به حداقل برسانید. با پیشگیری به‌موقع می‌توانید احتمال بروز دوباره این رفتار را به حداقل برسانید.

17_ استفاده از تجربه‌های شخصی

از تجربه‌های شخصی خود که در راستگویی داشتید و منجر به بروز نتایج مثبت شدند، برای کودک بگویید. با انجام این کار، کودک یاد می‌گیرد که راستگویی صرفاً یک توصیه تئوری نیست و در زندگی واقعی هم نتایج مثبتی به ارمغان می‌آورد.

دقت کنید که استفاده از راهکارهای مدیریت دروغگویی کودکان به سن کودک هم بستگی دارد. داستان‌سرایی و بازی‌های نقش‌آفرینی برای آموزش صداقت به‌عنوان ارزش برای کودکان زیر ۵ سال مناسب است و نشان دادن عواقب دروغ و مزایای صداقت برای بچه‌های بالاتر از ۵ سال جواب می‌دهد.

اهمیت مدیریت دروغگویی در کودکان

گاهی والدین فکر می‌کنند دروغ‌های کوچک کودکان اهمیتی ندارند و بی‌تفاوت از آن‌ها عبور می‌کنند. اما اگر این رفتار مدیریت نشود، به یک عادت مخرب تبدیل می‌شود و کودک یاد می‌گیرد که با گفتن دروغ می‌تواند از مشکلات فرار کند یا به خواسته‌هایش برسد.

دروغ‌های کوچک اگر کنترل نشوند، ممکن است در آینده به دروغ‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تری تبدیل شوند. برای مثال، یک کودک ممکن است ابتدا دروغ بگوید که تکالیفش را انجام داده است، اما در آینده ممکن است درباره مسائل مهم‌تری مثل روابط یا مشکلات مدرسه دروغ بگوید. مدیریت صحیح دروغگویی از کودکی، پایه‌های صداقت و اعتماد را در شخصیت کودک تقویت می‌کند.

باقی ماندن عادت دروغگویی در کودکان در آینده آن‌ها هم تأثیر بلندمدت دارد. این افراد وقتی بزرگ می‌شوند با مشکلاتی مثل کاهش اعتماد اطرافیان، دشواری در برقراری روابط صمیمانه و حتی مشکلات شغلی روبه‌رو خواهند شد. بنابراین، مدیریت این رفتار از سنین پایین، سرمایه‌گذاری روی آینده کودک است.

همچنین توصیه می‌کنیم مقالات خبرچینی کودکان و دعوای خواهر و برادر را برای افزایش اطلاعاتتان در این دو مورد را بررسی کنید.

سخن پایانی

اغلب اوقات علت دروغ گفتن کودکان هر چه که باید، باید بدانید که دروغگویی در آن‌ها معمولا یک رفتار طبیعی است که طی مراحل رشد رخ می‌دهد و اگر دلیل خاصی نداشته باشد، خودبه‌خود از بین می‌رود. با این حال، واکنش صحیح والدین نقش مهمی در جلوگیری از تداوم این رفتار دارد. به یاد داشته باشید که ایجاد محیطی امن و پر از اعتماد، بهترین راه برای پرورش صداقت در کودکان است. با صبر و رفتار مناسب، می‌توانید کمک کنید تا فرزندتان به فردی راستگو و مسئولیت‌پذیر تبدیل شود.