به گزارش وب‌سایت Cleveland Clinic، حدود 17 درصد یا 1 کودک از 6 کودک در ایالات متحده، تاخیر رشدی دارد. والدین کودکانی که نسبت که به هم‌سن‌وسال‌های خود مهارت‌های رشد مورد انتظار را کسب نکرده‌اند، ممکن است بسیار نگران فرزند خود باشند؛ برای همین، ما در این مقاله می‌خواهیم درباره تاخیر رشد در کودکان و نکات مهم درباره آن صحبت کنیم.
تاخیر رشد چیست؟
همان‌طور که در بخش مقدمه هم بیان کردیم، تاخیر رشد به این معناست که کودک در طی کردن مسیر رشد و رسیدن به نقاط عطف، نسبت به همسن و سالان خود کندتر باشد. البته عقب‌تر بودن کودک در برخی از مهارت‌ها لزوماً به معنای تاخیر رشد نیست و این اتفاق باید به طور مداوم و در مورد رشد اکثر مهارت‌ها وجود داشته باشد.
در واقع:
Children reach milestones in playing, learning, speaking, behaving and moving. They develop and reach these milestones at different rates. There’s no strict timetable. So if your child is a little behind, that doesn’t mean they have a developmental delay. A developmental delay means your child is continually behind in developing skills expected by a certain age.
کودکان در زمینه‌های بازی، یادگیری، صحبت کردن، رفتار و حرکت، مراحل رشد خود را یکی‌یکی طی می‌کنند. سرعت رسیدن به این مراحل در هر کودک متفاوت است و برنامه زمانی مشخصی ندارد. بنابراین اگر فرزندتان کمی دیرتر از دیگران پیشرفت می‌کند، لزوماً نشانه‌ی تأخیر رشدی نیست. تأخیر رشدی زمانی رخ می‌دهد که کودک به‌طور مداوم در یادگیری مهارت‌هایی که برای سن او انتظار می‌رود، عقب باشد. Cleveland Clinic
بیشتر بخوانید:
انواع تاخیر رشد در کودکان
به طور کلی مهارت‌های کودکان را می‌توان در ۴ دسته تقسیم‌بندی کرد و تاخیر رشد در مورد هر یک از این دسته‌ها ممکن است وجود داشته باشد. بنابراین ۴ نوع تاخیر رشد در کودکان عبارت است از:
1_ تاخیر در کسب مهارت‌های شناختی
مهارت‌های شناختی شامل فرآیند تفکر، یادگیری و درک اطلاعات است. کودکی که در زمینه‌ی مهارت‌های شناختی تاخیر رشد دارد، ممکن است نتواند از دستور‌العمل‌ها پیروی کند یا برای چالش‌های متناسب با سن خود راه‌حل پیدا کند.
2_ تاخیر در کسب مهارت‌های اجتماعی و عاطفی
مهارت‌های نرمی همچون کنار آمدن با دیگران، توانایی بروز احساسات و توانایی بیان نیازها در این دسته جای می‌گیرد. کودکی که در این زمینه تاخیر رشد داشته باشد، ممکن است نتواند نشانه‌های اجتماعی را درک کند، در زمینه‌ی درک گفتگوها ضعیف‌تر باشد و در صورت به هم خوردن روتین‌های ثابت روزانه درگیر بی‌قراری یا ناسازگاری شود.
ما در مقاله «هوش هیجانی در کودکان» و «تربیت اجتماعی کودک» نکاتی را می‌گوییم که به شما در تربیت فرزند جهت بهبود مهارت‌های اجتماعی و عاطفی کمک می‌کنند.
3_ تاخیر در دستیابی به مهارت‌های گفتاری و زبانی
مهارت‌های گفتاری و زبانی شامل درک زبان و استفاده از آن است. در این نوع از تاخیر رشد، کودک برای بیان کلمات یا درک جملات دیگران مشکلاتی دارد و نسبت به همسن و سالان خود در این زمینه ضعیف‌تر است. در چنین شرایطی شاید کودک نتواند حتی در جمع سلام کند. ما در مقاله آموزش سلام کردن به کودکان، نکاتی را می‌گوییم که به شما در رشد مهارت‌های اجتماعی کودک کمک می‌کنند؛ بنابراین پیشنهاد می‌دهیم که حتماً این مقاله را بخوانید.
راستی، ما یک مقاله با عنوان «تاخیر در گفتار کودک» داریم که پیشنهاد میکنیم برای اطلاعات بیشتر در این زمینه، این مقاله را هم بخوانید.
4_ تاخیر در کسب مهارت‌های حرکتی
مهارت‌های حرکتی به معنای توانایی هماهنگ کردن عضلات کوچک و بزرگ بدن برای انجام دادن کارها است. مهارت‌های حرکتی به دو دسته‌ی ریز و درشت تقسیم‌بندی می‌شود؛ مهارت‌هایی همچون راه رفتن، پریدن و نشستن در دسته‌ی مهارت حرکتی درشت و مهارت‌هایی مثل غذا خوردن مستقل، برداشتن قطعات ریز از روی زمین و نگه داشتن اشیاء در دست، در دسته‌ی مهارت‌های حرکتی ظریف جای می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
نشانه‌های تاخیر رشد در کودکان
اما از چه نشانه‌هایی به تاخیر رشد پی ببریم؟ علائم تاخیر رشد بسته به نوع آن می‌تواند متفاوت باشد؛ در ادامه به رایج‌ترین نشانه‌های هر نوع می‌پردازیم.
- کودک در یادگیری مهارت‌های حرکتی درشت همچون نشستن، غلتیدن، سینه‌خیز رفتن و راه رفتن تاخیر دارد.
- کودک در انجام دادن حرکات ظریفی مثل گرفتن قاشق، برداشتن غذا با قاشق و گذاشتن آن در دهان یا برداشتن اسباب‌های کوچک از روی زمین با مشکلاتی درگیر است. در این زمینه ما یک مقاله با عنوان «اموزش دست ورزی برای کودکان» داریم که پیشنهاد می‌دهیم سری به آن بزنید.
- کودک نمی‌تواند صحبت‌های دیگران را درک کند.
- در حل مسئله مشکل دارد.
- برای صحبت کردن با مشکلاتی درگیر است یا دیرتر از همسن و سالان خود شروع به حرف زدن کرده است و دایره‌لغات محدودی دارد.
- کودک در به خاطر سپردن موضوعات مشکل دارد.
- نمی‌تواند رابطه‌ی علت و معلولی بین پدیده‌ها را درک کند یا در درک ارتباط بین رفتار و پیامد مشکل دارد.
- در انجام دادن برخی از کارهای روزمره مثل لباس پوشیدن یا دستشویی رفتن با مشکل روبه‌رو است.
- در زمینه‌ی برقراری ارتباط با دیگران یا معاشرت با اطرافیان ناتوانی‌هایی دارد.
بیشتر بخوانید:
تاخیر رشد به چه دلایلی ایجاد می‌شود؟
دلیل بسیاری از تاخیرهای رشدی کشف نشده است؛ با این حال علت تعدادی از تاخیرهای رشدی عبارتند از:
- قرار گرفتن در معرض سموم، پیش از تولد؛ مثل الکل یا مواد مخدر
- قرار گرفتن در معرض سموم، پس از تولد؛ مثلا مسموم شدن کودک با سرب
- کمبود اکسیژن در بدو تولد
- ضربه خوردن به مغز نوزاد موقع تولد
- تغذیه نامناسب (سوء تغذیه و گرسنگی مفرط)
- بیماری‌هایی مثل عفونت گوش و مشکلات بینایی
- تروماهای شدید مثل آزار کودک در سنین پایین
شایع‌ترین علت تأخیر رشد کودکان
در بین انواع دلایل تأخیر رشدی کودک، برخی شایع‌تر هستند که در این جدول آن‌ها را بررسی میکنیم:
| دلایل | توضیحات |
| اختلالات ژنتیکی | کودکانی که دارای بیماری‌های مرتبط با کروموزوم‌ها یا سندروم دان هستند، ممکن است دچار اختلالات رشدی جسمی و ذهنی شوند. |
| عوامل محیطی و اجتماعی | عوامل اجتماعی و محیطی مختلفی می‌توانند بر رشد کودکان تأثیر بگذارند که از جمله آن‌ها می‌توان به عدم دسترسی به خدمات بهداشتی، سوءاستفاده جسمی یا عاطفی، فقر و موارد مشابه اشاره کرد. |
| بیماری‌های مزمن | کودک ممکن است درگیر بیماری‌های سختی از جمله دیابت، آسم، مشکلات گوارشی یا بیماری‌های قلبی و کلیوی شود که این بیماری‌ها می‌توانند تأثیر جدی بر رشد او بگذارند. |
| اختلالات روانی | اضطراب، افسردگی یا حتی اختلالات رفتاری بر رشد اجتماعی و عاطفی کودک تأثیر منفی می‌گذارند. |
| زایمان زودرس | معمولاً کودکانی که تا قبل از هفته سی و هفتم بارداری به دنیا می‌آیند، ممکن است که درگیر اختلالات رشدی شوند. این اختلالات شاید تا سنین بالاتر هم ادامه داشته باشند. |
| کمبود خواب | اختلال در خواب می‌تواند شایع ترین علت تأخیر رشد کودکان باشد؛ در صورتی کودک به ویژه در مراحل ابتدایی زندگی نتواند بخوابد، مشکلات جسمی و ذهنی زیاد را متحمل می‌شود. |
تاخیر رشد چگونه تشخیص داده می‌شود؟ به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
تشخیص تاخیر رشد در کودکان باید توسط فرد متخصص یعنی پزشک اطفال، روانشناس کودک یا روانپزشک کودک انجام شود. به طور کلی آزمایش خون یا آزمایشگاه خاصی برای تشخیص تاخیر رشد وجود ندارد و فرد متخصص از روش غربالگری رشدی برای تشخیص تاخیر رشد و شدت آن استفاده می‌کند.
معاینه‌ی کودک می‌تواند شامل سه مرحله باشد:
1_ معاینه بدنی
در این مرحله متخصص اطفال سلامت کودک و ظاهر او را به طور دقیق و کامل مورد بررسی قرار می‌دهد؛ هر نوع الگوی رشدی غیرمعمول یا ویژگی ظاهری مشکوک در این مرحله شناسایی می‌شود. (ویژگی‌های ظاهری که ممکن است نشان‌دهنده‌ی یک سندروم ژنتیکی باشد.)
علاوه بر این، ممکن است مشکلات فیزیکی مثل اختلاف طول پاها یا وجود مشکلاتی در دهان و کام کودک موجب ایجاد تاخیر رشد شده باشد؛ این موارد نیز توسط پزشک اطفال بررسی می‌شود. وضعیت عضلات و تعادل کودک هم برای شناخت مشکلات عصبی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
2_ ارزیابی رشدی
در مرحله‌ی ارزیابی رشدی رفتارها و حرکات کودک، میزان توجه و تمرکز کودک، مهارت‌های اجتماعی و تعامل او با بزرگسالان توسط یک متخصص اعصاب و روان یا متخصص اطفال رشدی ـ رفتاری، مورد بررسی قرار خواهد گرفت. علاوه بر این موارد، فرد متخصص مهارت‌های زبانی، حرکتی و توانایی کودک برای پیروی از دستور‌العمل‌ها را هم مورد ارزیابی قرار می‌دهد. اختلال‌هایی مثل اوتیسم، بیش‌فعالی یا اختلالات یادگیری در این نوع ارزیابی مشخص می‌شود.
3_ تست شنوایی
ممکن است متخصص اطفال شما را به یک متخصص در زمینه‌ی شنوایی ارجاع دهد تا حلزون گوش کودک و مجرای گوش مورد بررسی قرار گیرد. برای کودکان بین ۳ تا ۹ سال ممکن است سنجش شنوایی با ارزیابی رفتار کودک ترکیب شود و متخصص از کودک آزمون‌هایی بگیرد تا درک روابط علت و معلولی توسط کودک و پاسخ‌های او را بررسی کند. (منبع این قسمت)
در نهایت پس از دریافت اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن‌ها، تشخیص داده می‌شود که تاخیر رشد تا چه اندازه و در حوزه‌هایی وجود دارد و آیا نیاز به درمان اضافی دیده می‌شود یا خیر. (البته در صورتی که تاخیر رشد ناشی از اختلال‌های جدی‌تری مثل سندروم‌های مختلف باشد، آزمایش‌های تخصصی‌تری وجود خواهد داشت.)
چرا مراجعه به فرد متخصص و درمان تاخیر رشد اهمیت دارد؟
اگر مشکلات مربوط به تاخیر رشد دیر تشخیص داده شود، ممکن است یادگیری را برای کودک دشوار کرده و تاخیر رشدی را تشدید کند. در صورتی که اگر این موضوع زودتر مورد بررسی و درمان قرار گیرد، طول دوره‌ی درمان کاهش می‌یابد و کودک در بلندمدت وضعیت بهتری خواهد داشت.
بیشتر بخوانید:
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر تفاوت‌های نگران‌کننده‌ای مشاهده می‌کنید یا حس غریزی شما این پیام را منتقل می‌کند که مشکلی وجود دارد، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید؛ به خصوص که پیگیری و درمان به موقع در مورد تاخیر رشد اهمیت زیادی دارد و از تشدید موضوع جلوگیری می‌کند. (البته به این نکته هم توجه داشته باشید که هر کودکی مسیر رشد متفاوتی دارد و دلیل نگرانی‌هایتان اضطراب درونی یا مقایسه‌های وسواس‌گونه فرزندتان با همسن و سالانش نباشد.)
پیش از مراجعه به پزشک می‌توانید مهارت‌های نام برده شده در بخش‌های قبل را مورد بررسی قرار دهید و اطلاعات مهم را یادداشت کنید. این کار هم به تشخیص بهتر پزشک کمک می‌کند و هم چیزی از قلم نمی‌افتد!
تاخیر رشد با اوتیسم چه تفاوتی دارد؟
تاخیر رشد با اختلالات عصبی رشدی همچون اوتیسم متفاوت است؛ زیرا در تاخیر رشد، کودک دیرتر از سایر همسالان خود به نقاط عطف رشد می‌رسد اما در صورت پیگیری و درمان به موقع، این مشکل تا حد خوبی درمان خواهد شد یا کم‌رنگ‌تر می‌شود.
ولی اختلال‌هایی همچون اوتیسم حتی با وجود پیگیری و بررسی به موقع، از بین نخواهند رفت و مادام‌العمر وجود خواهند داشت. در هر صورت پیگیری زودهنگام اهمیت زیادی دارد و به درمان یا کنترل بهتر شرایط کمک می‌کند.
راستی، اگر فرزند اوتیسم دارید و او دائما لجبازی می‌کند، پیشنهاد میکنیم که برای درمان لجبازی او، از راهکارهای مقاله «لجبازی در کودکان اوتیسم» سری بزنید.
تاخیر رشد در کودکان چگونه درمان می‌شود؟
بر اساس مطالبی که در بخش‌های قبل گفته شد، درمان تاخیر رشد برای هر کودک می‌تواند متفاوت باشد؛ زیرا بسته به نوع تاخیر رشد، دلیل ایجاد مشکل و شدت عقب‌تر بودن رشد، مسیر درمان تفاوت خواهد داشت. برای درمان تاخیر رشد ممکن است کودک به یک یا چند مورد از متخصص‌های زیر ارجاع داده شود:
- متخصص شنوایی
- گفتار درمانگر
- متخصص اطفال رشدی
- متخصص مغز و اعصاب
- فیزیوتراپ
- کار درمانگر
- رفتار درمانگر
راهکارهایی برای والدین
در کنار درمان‌های تخصصی، حمایت و مراقبت والدین نیز اهمیت بسیار زیادی دارد و می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. به عنوان والد می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
- زمان‌های ثابتی برای بازی کردن با کودک خود داشته باشید: بازی کردن یکی از راه‌های عالی و ساده برای تقویت مهارت‌های مختلف کودک است. در بازی‌های مختلف مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف کودک تقویت می‌شود و بازی‌های گروهی به رشد مهارت‌های اجتماعی، گفتاری و زبانی کمک می‌کند. ما در مقاله ایده های بازی با کودک در خانه، چندین بازی جذاب معرفی کرده‌ایم که می‌توانید به آن‌ها مشغول شوید.
- برای فرزندتان کتاب بخوانید: کتاب خواندن برای کودک به او کمک می‌کند در درک، یادگیری و استفاده از زبان پیشرفت داشته باشد. شما می‌توانید در مقاله معرفی کتاب برای کودکان، با کتاب‌هایی آشنا شوید که به شما در تربیت بهتر کودک کمک می‌کنند.
- استفاده از موبایل یا تلویزیون را محدود کنید: قرار گرفتن افراطی در مقابل صفحه‌ی نمایش تلویزیون یا تلفن همراه، برای کودکانی که تاخیر رشد ندارند هم مضر است؛ کودکان بسیاری از مهارت‌ها را در بازی‌های حرکتی و تعامل با محیط و اطرافیان می‌آموزند.
- برنامه‌ریزی داشته باشید و روتین‌های منظمی برای کودک بسازید: روتین ثابت و منظم به کودک حس آرامش و امنیت می‌دهد و پیروی کردن از دستور‌العمل‌ها را برای او راحت‌تر می‌کند. در این‌جا می‌توانید از روش‌های خلاقانه‌ای برای آموزش برنامه‌ی روزانه به کودک استفاده کنید؛ مثل طراحی یک برنامه‌ی تصویری.
- در مسیر درمان پیگیر باشید: اگر تاخیر رشد در یک یا چند زمینه برای فرزندتان تشخیص داده شد، کودک را تحت نظر فرد متخصص قرار دهید و روند پیشرفت او را پیگیری کنید. کمک گرفتن از افراد متخصص و دریافت راهنمایی‌های تخصصی به شما کمک می‌کند تا مسیر درمان را بهتر طی کنید.
جلوی بولت زمان‌های ثابتی برای بازی‌کردن با کودکان داشته باشید: جلوی آخر جمله: ما در مقاله بازی با کودکان در خانه، چندین بازی جذاب معرفی کرده‌ایم که می‌توانید به آن‌ها مشغول شوید.
کلام آخر
به پایان مقاله‌ی تاخیر رشد در کودکان رسیدیم. تاخیر رشد بسته به نوع آن، به درمان‌های متفاوتی نیاز دارد؛ با کسب اطلاعات بیشتر در مورد نوع خاص تاخیر رشد در فرزندتان و دریافت راهنمایی‌های تخصصی از فرد متخصص، می‌توانید در منزل هم از راهکارهای جانبی برای تسریع بهبود استفاده کنید.
چه علائمی از تاخیر رشد را در فرزندتان مشاهده می‌کنید؟
نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
