کودکان بیشفعال عموماً باهوش، مستقل و همدل هستند؛ اما کنارآمدن با آنها کار آسانی نیست. کودک بیشفعال تمام نشانههای رفتاری یک کودک معمولی را دارد؛ اما شدت این رفتارها، بروز ناگهانی آنها و واکنشهای احتمالی دیگران والدین کودک بیشفعال را گیج، نگران و ناامید خواهند کرد.
پاسخ سؤال نحوه رفتار با کودکان بیش فعال چیست، در روشهایی برای مهار تکانههای آنها خلاصه نمیشود؛ بلکه قصد داریم در این مقاله با افزایش آگاهی والدین، کاری کنیم بتوانید در کنار تربیت اصولی کودک، زمان باکیفیتی را در کنار او بگذرانید و تجربههای مثبتی برایش فراهم کنید.
15 رویکرد مناسب در برخورد با کودک بیش فعال
در این بخش، به بررسی رویکردهای مناسب در برخورد با کودک بیش فعال میپردازیم. این رویکردها چارچوبهای رفتاری کلی هستند که والدین باید فارغ از نوع بیشفعالی کودک، آنها را رعایت کنند.
1_ محدودیتهای کودک بیشفعال را بپذیرید
یکی از بدترین کارهایی که والدین در رفتار با کودکان بیش فعال انجام میدهند، نادیدهگرفتن شرایط بهخصوص آنها است. شما باید بپذیرید که کودکتان کمی با کودکان دیگر تفاوت دارد و این تفاوت لزوماً چیز بدی نیست. در واقع بسیاری از ویژگیهای کودکان بیشفعال، نوعی مزیت محسوب میشوند و سایر والدین تلاش میکنند آن ویژگیها را با تمرین و تکرار در کودکشان ایجاد کنند.
بهعنوان والدین کودک بیشفعال، باید با کسب اطلاعات کافی از این اختلال و شرایط بهخصوص کودکتان، تواناییهای او را در مسیرهای درستی هدایت کرده و زمینه پیشرفت او را فراهم کنید.
بهخاطر داشته باشید که انکار شرایط بهخصوص کودکتان بیش از هر چیز به او آسیب میزند؛ زیرا اگر نخواهید محدودیتهایش را بپذیرید، او را به سمت فعالیتهایی سوق میدهید که شکستخوردن در آنها حتمی خواهد بود. این شکستهای پیدرپی کودک را سرخورده و شما را ناامید و پرخاشگر میکند. هر چه زودتر با واقعیت روبهرو شوید و دست از انکار نیازهای بهخصوص کودکتان بردارید، زودتر میتوانید برای بهبود شرایطش تلاش کنید. راستی، مدیریت داروها در کودکان ADHD میتواند چالشبرانگیز باشد؛ مقالهی دارو دادن به کودک بد دارو مفید خواهد بود.
2_ علائم بیشفعالی را بشناسید
پرچالشترین ویژگی کودکان بیشفعال، اپیزودهای تکانشی آنها است. این کودکان با هجوم ناگهانی احساسات مختلفی مواجه میشوند که نمیتوانند آنها را بهدرستی پردازش و مدیریت کنند. بهعنوانمثال، بارها دیدهایم که کودک پیشفعال واکنشهای ناگهانی، شدید و غیرمعمولی نسبت به یک مسئله ساده نشان میدهد. البته ممکن است تکانههای یک کودک پیشفعال، درونی و ذهنی باشند؛ یعنی بهصورت دورههای افسردگی، انزوا و بیتوجهی شدید بروز پیدا کنند و پیشلرزههای آن شامل علائمی مانند کاهش علاقه کودک به انجام فعالیتهای معمول، تمایل به تنها ماندن در اتاق تاریک و غیره باشند.
درست است که این اپیزودها ناگهان بروز پیدا میکنند، اما علائم پنهان و آشکار زیادی دارند. درصورتیکه شناخت صحیحی از رفتارهای کودکتان داشته باشید، با مشاهده این نشانهها احتمال بروز تکانه را پیشبینی کرده و اقداماتی برای پیشگیری یا مدیریت آنها انجام خواهید داد. بهعنوانمثال میتوانید برای جلوگیری از تشدید علائم تکانه ذهنی، سفر بروید، خرید کنید، بیشتر با کودک زمان بگذرانید یا طبیعتگردی کنید. در نتیجه، یکی از وظایف والدین در رفتار با کودک بیش فعال، مشاهده دقیق رفتار کودک و کشف الگوهای رفتاری او است.
پیشنهاد میکنیم مقاله دیگرمان که در ارتباط با فرزندپروری کودکان بیش فعال است را نیز مطالعه کنید.
3_ نحوه مدیریت تکانههای کودک بیشفعال را یاد بگیرید
کودکان بیشفعال دچار رفتارهای تکانشی و ناگهانی هستند که ریشه آنها، هجوم احساسات مثبت یا منفی شدید و غیرقابلکنترل است.
تکانههای مثبت یا منفی کودکان بیشفعال ناشی از احساسات درونی هستند که نهتنها برای شمای والدین، بلکه برای خود کودک هم مبهم و گنگ خواهند بود. بهعنوانمثال، رفتار منفی “سرکشی و نافرمانی” معمولاً ریشه در ترس و اضطرابی دارد که کودک نمیتواند آن را بهدرستی بروز دهد یا به شما منتقل کند؛ بنابراین، لزوماً به معنای لجبازی او نخواهد بود. (منبع: Psychology Today)
یکی از مهارتهای ضروری در رفتار با کودکان بیش فعال، توانایی مدیریت این تکانهها خواهد بود. برای این کار، در درجه اول باید به خودتان مسلط باشید و از تغییرات ناگهانی احساسات و رفتارهای کودک خود خشمگین نشوید. در مراحل بعدی، باید با شناخت روحیات و علایق او، انرژی ذهنی یا جسمی کودک را به سطح نرمال برگردانید. در نظر داشته باشید که
- نباید کودک را بابت رفتارها و احساساتی که خارج از کنترل او هستند، سرزنش کنید.
- توصیه اصلی کارشناسان جهت مدیریت تکانههای کودک بیشفعال، تلاش برای شناسایی احساسات درونی و کمک به تخلیه صحیح آنها است.
- تکانههای مثبت و منفی به یک اندازه بد هستند و باید مدیریت شوند؛ بنابراین، تمرکز، خوشحالی و انرژی بیش از حد یا کمتر از حد نشانههای خوبی نیستند و نباید از آنها غافل شوید.
4_ هنگام برخورد با کودک بیش فعال، رفتار و زبان بدن دوستانه داشته باشید
در رفتار با کودکان بیش فعال باید دقت بیشتری به خرج دهیم؛ زیرا به علت مشکلات نقص توجه، درک محدودتری نسبت به هم سن و سالان خود دارند. بهعنوانمثال، شاید نیاز باشد حرفتان را چند بار و به شیوههای مختلف تکرار کنید تا متوجه شوند.
تنها راه کنارآمدن با این مسئله، تلاش برای مدیریت واکنشهای ناگهانی خودتان خواهد بود. اگر بتوانید از سنین کم رفتار صحیحی با کودک داشته باشید، این نقص رفتاری او تا حد زیادی اصلاح میشود و در ارتباط با دیگران نیز مشکلات زیادی را تجربه نخواهد کرد. در رفتار با کودک بیش فعال نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- گفتوگوهای مهم را در یک فضای خلوت و آشنا انجام دهید،
- هنگام صحبت، ارتباط چشمی برقرار کنید و به صورتی بنشینید که چشمانتان هم سطح باشند،
- هنگام عصبانیت از پرخاشگری فیزیکی مانند سریع راهرفتن، صدادادن ظروف یا تکاندادن دستها خودداری کنید تا کودک این رفتارهای طبیعی را مشروط به خشم نداند.
- هنگام صحبت با کودک تنها روی او تمرکز کنید و حین گفتوگو ناگهان تلویزیون روشن نکنید، به تلفن پاسخ ندهید و پا نشوید زیر غذا را کموزیاد کنید!
- در صورت نیاز، ارتباط فیزیکی برقرار کنید؛ بهعنوانمثال، کودک را در آغوش بگیرید، شانههایش را آرام نوازش کنید یا دستش را فشار دهید.
- هنگام صحبت با او نامش را به زبان بیاورید تا هر چند دقیقه یکبار توجهش به سمت شما برگردد.
- از جملات کوتاه و قابلفهم استفاده کنید.
5_ در برخورد با کودک بیش فعال، حواستان به رفتارتان باشد!
بسیاری از کودکان بیشفعال در تحلیل و پردازش رفتارها و ریشههای احتمالی آنها به مشکل میخورند و همه چیز را به خود میگیرند. بهعنوانمثال، اگر کمی سردرد داشته باشید و نتوانید مانند هر شب برایش کتاب بخوانید، او فکر میکند کار اشتباهی انجام داده و این رفتار شما، نوعی تنبیه است. به همین ترتیب، شما نباید
- پشت سر والد دیگر پیش کودک صحبت کنید؛ زیرا از فکر اختلاف بین والدین به وحشت خواهد افتاد،
- با کودک درد دل کنید؛ زیرا فکر میکند عامل فلان مشکل مالی یا بیماری شما، رفتارهای او است،
- از افکار منفی خود (مانند “زندگی ارزشش را ندارد! “) نگویید؛ زیرا کودک بیشفعال فکر میکند دیدگاه والدینش نسبت به زندگی، بی برو برگشت صحیح است و حتی با افزایش سن و کسب تجربههای بیشتر، تغییری در آن دیدگاه ایجاد نمیکند.
- هنگام دعوا با کودک یا همسرتان، تهدید کنید که “هر دوی شما را میگذارم و میروم”؛ زیرا کودک بیشفعال نمیفهمد این حرف از سر عصبانیت است و دچار ترس ازدستدادن و رهاشدن خواهد شد.
- از رفتارهای نسبتاً طبیعی و هرچند ناخوشایند (خروپف کردن، فین کردن، با صدا غذاخوردن، هیجانزده شدن) والد دیگر انتقاد نکنید؛ زیرا بسیاری از این رفتارهای ارثی، در کودک نیز بروز خواهند کرد و او بلافاصله فکر میکند شما بابت این رفتارهای غیرقابلکنترل، از او متنفر خواهید شد.
صوت روانشناسی: تنبیه بچه حرف گوش نکن
سخنران: درنا شریفی، روانشناس کودک
اگر کودک بیش فعال شما دچار لجبازی است، حتما مقاله لجبازی کودکان بیش فعال را مطالعه کنید.
6_ واضح و مستقیم از کودک تعریف کنید
رکوپوستکنده حرفزدن یکی از بهترین استراتژیها برای رفتار با کودک بیش فعال است؛ زیرا همانطور که پیشتر اشاره کردیم، این کودکان ارتباطات خطی و سادهای بین تعاملات اجتماعی برقرار میکنند و بر اساس همان پیش میروند. درصورتیکه این تعاملات مبهم یا دوپهلو باشند، عملکرد کودک دچار مشکل خواهد شد. بگذارید ساده بگویم، کودک بیشفعال مانند هوش مصنوعی بادقت، باهوش و توانمند است و از پس هر کاری برمیآید، به شرطی که پرامپت (همان دستورالعمل!) دقیقی دریافت کند.
بهعنوانمثال، مسئلهای مانند تمیزکردن اتاق را در نظر بگیرید. اگر خیلی ساده به او بگویید اتاقش را تمیز کند، احتمالش زیاد است که هر چه وسط اتاق ریخته را جمع کند و دور اتاق بچیند؛ زیرا به نظرش، خلوتشدن وسط اتاق همان تمیزشدن است.
برای این که به هدف نهایی خود برسید، باید دستورات واضحی بدهید؛ مانند “لطفاً بعد از ناهار، مدادرنگیهایت را در جامدادی رومیزیات بگذار.” همین نکته برای تعریف و تمجید نیز برقرار است و شما باید کاملاً واضح و دقیق بگویید که از کدام کار او خوشحال شدهاید. بهعنوانمثال، نگویید “ممنون که اتاقت را مرتب کردی؛ ” به جایش بگویید “ممنون که لباسهایت را آنقدر سریع و به ترتیب رنگ تا کردی!”
راستی، برای تعریف کردن از کودکان میتوانید از مقاله «جملات معجزه گر در تربیت کودک» هم کمک بگیرید.
در ضمن، شما باید بدانید در تعریف کردن، نقد کردن یا حتی دعوا کردن با کودک، نباید برخی جملات را بگویید؛ ما در مقاله «جملاتی که نباید به کودکان گفت»، در این مورد بیشتر صحبت کردهایم.
7_ در رفتار با کودکان بیش فعال ثابتقدم باشید
مخالفت با خواستههای کودک بیشفعال همیشه با مقاومت و لجبازی همراه خواهد بود؛ اما خوشبختانه این مسئله هم قابلمدیریت است. مشابه سایر موارد این بخش، کلید حل این مشکل رفتاری کودک بیشفعال نیز در دست والدین و نیازمند پرورش مهارت کلیدی “صبر“ است. برای حل این مسئله، شما باید مشابه مورد 4، کمی روی خودتان و واکنشهایتان کار کنید.
یک والد صبور باید بتواند در برابر مقاومت، بداخلاقی، بدقلقی و گاهی بیاحترامی کودک خود را بهدرستی کنترل کند. برای این که بدانیم نحوه رفتار با کودکان بیش فعال چیست و خودکنترلی داشته باشیم، باید نکات زیر را بدانیم:
- اگر اختلافنظری بین ما و کودک وجود دارد، میتوانیم فضایی برای گفتوگو ایجاد کنیم و با مذاکره، به نتیجهای مناسب برای هر دو طرف برسیم،
- اگر کودک برای رسیدن به خواستههایش دست روی حساسیت ما میگذارد (مثلاً فریاد میکشد تا همه در خیابان سمت ما برگردند)، نباید تحت هیچ شرایطی اجازه دهیم به خواستهاش برسد.
- نباید در برابر رفتارهای بد کودک، علائم خستگی و درماندگی کلامی یا ظاهری از خود نشان دهیم؛ زیرا او متوجه میشود که رفتار بد، تأثیرش را روی ما گذاشته است!
- عصبانی شدن و پرخاشگری متقابل هیچ سودی ندارد و باید تا آخرین لحظه، همان تصمیم نهایی خود را با لحن دوستانه، آرام و قاطع تکرار کنیم.
درصورتیکه این نکات را بهدرستی رعایت نکنید، کودک متوجه میشود شما والد قاطعی نیستید و همیشه میتواند راهی برای تغییر نظر شما پیدا کند؛ حالا چه از طریق گریه باشد، چه مظلومنمایی و چه (خیلی ببخشید!) خر کردن والدین با رفتارهای بانمک! شما نباید کودک را طوری تربیت کنید که فکر کند میتواند با انجام کاری یا بروز رفتار به خصوصی، یک قانون یا تصمیم نهایی و قطعی را دور بزند.
8_ یک الگوی اخلاقی بصری ارائه کنید
برای این که بدانیم چطور با کودک بیش فعال رفتار کنیم، باید روی مهارتهای ارتباطی خود کار کنیم و این مسئله زمان بر خواهد بود. تا آن موقع، یکی از بهترین رویکردها در برخورد با کودک بیش فعال، ایجاد یک الگوی اخلاقی بصری است. بهعنوانمثال، هنوز آنقدر مهارتهایمان را پرورش ندادیم که بتوانیم بدون ایجاد استرس یا دلخوری، به کودک بگوییم که باید ورزش کند. کودک بیشفعال طاقت شنیدن این که باید برخلاف میلش فعالیت بدنی انجام دهد و اگر این کار را نکند چه عواقبی در انتظارش خواهد بود را ندارد؛ پس باید آن را به چشم ببیند.
برای ایجاد یک الگوی اخلاقی بصری، باید یک شخص در زندگی واقعی، کاراکتر انیمیشنی یا شخصیتهای یک کتاب را مثال بزنیم. این الگو باید شخصیتی باشد که کودک نسبت به او علاقه و توجه نشان میدهد و بهنوعی، از او حرفشنوی دارد. بهعنوانمثال، شاید رابطه شما با کودک به دلیل نیازهای خاص او کمی مخدوش باشد؛ بنابراین، این الگوی اخلاقی بصری میتواند مشاور یا معلم موردعلاقه کودک باشد که بر حسب اتفاق، عاشق ورزشکردن است! برای اجرای صحیح این استراتژی چند نکته مهم را در نظر داشته باشید:
- الگوی اخلاقی باید با شما هماهنگ باشد و بداند که چه نقشی دارد تا تأثیر بهتری بر کودک بگذارد،
- شما نباید الگوی اخلاقی را با کودک مقایسه کنید؛ مثلاً نباید بگویید فلانی که ورزش میکند قد بلندتری دارد!
- نیازی نیست اشاره مستقیم به یک مسئله داشته باشید؛ کودک با مشاهده فعالیتهای فرد موردعلاقهاش، به سمت آنها کشش پیدا خواهد کرد.
هنگام استفاده از این استراتژی مواظب باشید که کودک اخلاق دنبالهروی پیدا نکند. یادگرفتن نکات مثبت از دیگران و پیشرفت به کمک آنها بسیار خوب است؛ اما ما نمیخواهیم کودک خودش را باتوجهبه دیگران تعریف کند.
9_ در رفتار با کودکان بیش فعال، اجازه ندهید هیچچیز یکنواخت شود
برای توضیح این مورد، اجازه دهید الگوریتم اینستاگرام را مثال بزنم. اگر بیشتر از نیم ساعت در اینستاگرام بمانید، غرق میشوید؛ یعنی محتوا را تماشا میکنید، اما یادتان نمیآید دقیقاً چه بودند یا چه نظری در موردشان داشتید. فقط میدانید که مغزتان حسابی خسته است و با این حال، دلش میخواهد به این روند ادامه دهد!
فعالیتهای اینچنینی، خوراک مغز ای دی اچ دی هستند؛ زیرا مغز بیشفعال نیاز به فعالیت یکنواختی دارد که تعامل محدودی از او بخواهد (زدن چند دکمه) و چندان چالشبرانگیز نباشد (محتوا و مأموریتهای تکراری هر بازی یا شبکه اجتماعی). به همین علت است که یک کودک بیشفعال ترس و مقاومت بالایی نسبت به یادگیری یا انجام یک کار تازه دارد؛ زیرا با تمام وجود، میخواهد کاری را انجام دهد که بهخودیخود در آن خوب است و نمیخواهد با اصطلاحاً “به چالش کشیدهشدن،” ساختار مغزش را به هم بریزد.
بهعنوان والدین، شما باید تمایل مغز ADHD و ADD به این روند را بشناسید و هرازگاهی، یک زلزله کوچک سراغش بفرستید! البته حواستان باشد که نباید این کار را بهصورت مستقیم و شدید انجام دهید؛ زیرا ممکن است از آن طرف بوم بیفتید و کودک ثبات ذهنی و توانایی تمرکز روی کار مشخص را از دست بدهد.
در مقاله روانشناسی لباس کودک توضیح داددهایم که حتی نحوه انتخاب لباس کودک چقدر اهمیت دارد.
راستی، شما در این زمینه میتوانید از ایدههای مقاله «بازی با کودک در خانه» نیز استفاده کنید. در این مقاله، ایدههای متنوعی برای بازی کردن با کودکان گفتهایم که هر کدام میتوانند چالشی جذاب برای کودک باشند.
10_ در برخورد با کودک بیش فعال، عشق بورزید
بسیاری از متخصصین معتقدند که والدین نباید از همان سنین کم، به کودک تلقین کنند که مشکلی دارد، بلکه باید صرفاً بیشتر حواسشان به او باشد. از طرفی، سایر متخصصین معتقدند که والدین باید باتوجهبه سن کودک و میزان فهم او از دنیای اطراف، کمی درمورد بیشفعالی صحبت کنند؛ زیرا از یک سنی به بعد، کودک خود متوجه تفاوت خوب یا بدش با سایرین خواهد شد. فارغ از این که میخواهید چه رویکردی در برخورد با کودک بیش فعال خود داشته باشید، باید بگذارید به چشم ببیند که با وجود برخی دشواریها، برایتان مهم است؛ یعنی
- حاضرید به خاطر او از برخی کارهای شخصیتان بزنید،
- همیشه او را در اولویت قرار میدهید،
- همیشه به حرفهایش گوش میدهید،
- او را بابت شرایطش سرزنش نمیکنید،
- در مقابل دیگران از او دفاع میکنید و صرفاً به خاطر رفتارهای به خصوصش، همیشه او را مقصر نمیدانید،
- حتی زمانهایی که خودش حوصله خودش را ندارد، با او صبور هستید،
- بهخاطر او با معلمهایش صحبت میکنید و هوایش را دارید.
11_ با کادر مدرسه در ارتباط باشید
بهعنوان والدین کودک بیشفعال، با کادر مدرسه در مورد شرایط بهخصوص او صحبت کنید و از آنها بخواهید در حد امکان، مراعات کنند. دقت کنید که “مراعاتکردن” به معنای ایجاد محدودیت برای سایر دانشآموزان یا کادر مدرسه نیست و شما نباید چنین انتظاراتی داشته باشید. مسئولین مدرسه صرفاً میتوانند در چارچوب قوانین و فضای آموزشی، توجه بیشتری به کودک شما نشان دهند. بهعنوانمثال:
- در ساعات تفریح، حواسشان باشد که کودک بیشفعال انرژی مضاعفش را بهدرستی و با بازی تخلیه کند،
- مراقب باشند که انرژی بیش از حد کودک، برای دیگران آزاردهنده نباشد تا سایر همکلاسیها برخورد بدی با کودک شما نداشته باشند،
- حواسشان باشد کودک بیشفعال / نقص توجه را در فعالیتهای کلاسی دخیل کنند و اجازه ندهد به سکوت و انزوا ادامه دهد،
- اگر کودک نیاز به خروج از کلاس داشت، چندان سخت نگیرند،
- در صورت برگزاری جشن، مسابقه یا هر فعالیت پر سروصدایی که میتواند برای کودک بیشفعال / نقص توجه آزاردهنده باشد، از قبل به شما اطلاع دهند،
- توجه بیشتری به نوع انجام تکالیف، خط کودک و نحوه صحبت و فکرکردنش داشته باشند.
راستی، ما یک مقاله با عنوان «نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه» هم داریم که پیشنهاد میدهیم معلمها و مدیران این مقاله را بخوانند. والدین نیز میتوانند برای گوشزد کردن نکات تربیتی به معلمها و پرسنل مدرسه، این مقاله را مطالعه کنند.
سایر نکاتی که والدین باید در رفتار با کودک بیش فعال رعایت کنند به شرح زیر هستند:
- فعالیت بدنی را در برنامه روزانه کودک بیشفعال بگنجانید؛ زیرا تأثیر فعالیت بدنی بر مغز بیشفعال مشابه مصرف داروهایی مانند ریتالین و آدرال است.
- رژیم غذایی متنوعی برای کودک بیشفعال در نظر بگیرید تا برخی علائم ناشی از مسائل جسمانی را تسکین دهند.
- الگوی خواب و بیداری مشخصی برای کودک بیشفعال ایجاد کنید تا نظم بیولوژیکی بدنش حفظ شود.
- استفاده از وسایل الکترونیکی، بازیهای رایانهای و فضای مجازی را محدود کنید تا علائم بیشفعالی را به لطف الگوریتمهایشان تشدید نکنند!
سرری مقالات سبک های فرزند پروری از دیدگاه روانشناسی! نکات مهمی برای تربیت فرزند برای شما جمع آوری کردهایم، حتما آنها را مطالعه کنید.
نحوه رفتار با کودکان بیش فعال
در کنار مواردی که در بخش قبل برای رفتار با کودکان بیش فعال بیان کردیم، یکی از بهترین روشهای درمان و مدیریت علائم این کودکان، رفتاردرمانی است.
رفتاردرمانی به مجموعه تغییرات سازنده، نامحسوس و بدون تهاجمی گفته میشود که والدین و اطرافیان در محیط کودک و نحوه تعامل با او اعمال میکنند. (منبع: CDC)
در این بخش، برخی راهکارهای عملی متد رفتاردرمانی برای بهبود رفتار با کودکان بیش فعال را بررسی میکنیم. این متدها بسیار شناخته شده هستند؛ بنابراین، تنها اشاره کوتاهی به هر کدام خواهیم داشت.
- با ایجاد یک روتین دائمی و برنامهریزی روزانه، تمام برنامههای قطعی چند ساعت آتی را به کودک اطلاع دهید تا میزان استرس و احتمال بروز تکانهها کاهش پیدا کند.
- باتوجهبه تواناییها و محدودیتهای کودک و خودتان، انتظارات مشخص، منطقی و سادهای تعیین کنید و آنها را به کودک بفهمانید.
- حتی اگر کودک خسته نیست، زمان استراحت ذهنی و جسمی مشخصی در برنامه روزانهاش در نظر بگیرید تا مغزش ری استارت شود و زیر بار نماند!
- بازه زمانی مشخصی برای انجام هر کار تعیین کنید و اگر کارها در همان بازه انجام شدند، به کودک پاداش دهید؛ اما اگر به هر دلیلی نتوانست به این زمانبندی برسد، تنبیهش نکنید.
- کارهای بزرگ و پر جزئیات را به بخشهای کوچکتر تقسیم کنید تا هم تمرکز کودک به هم نریزد، هم با به پایان رساندن هر بخش، حس پیروزی و پیشرفت داشته باشد.
- در رفتار با کودکان بیش فعال از تعیین تکلیفکردن پرهیز کنید و همیشه جو را به سمتی ببرید که کودک فکر کند حق انتخاب داشته و نتیجه نهایی، حاصل همفکری او با والدین بوده است. در این زمینه میتوانید مقاله «کودک لجباز و عصبی» را هم بخوانید.
- کارهای سادهای را به کودک بسپارید که انجام آنها به بهبود توجهش کمک کند؛ اما عدم انجامشان ضرر چندانی ندارد و کودک را سرخورده نمیکند.
- کودک را در کارهای خانه دخیل کنید تا بفهمد که نقش مهمی در خانه دارد، حضورش لازم و مفید است و از همه مهمتر، باری روی دوش دیگران نیست و میتواند به نوبه خودش، کمک کند.
- قوانین ساده و پایهای تعیین کنید که در عین ایجاد یک چارچوب کلی برای مغز کودک بیشفعال، آن را محدود نکنند و بیش از حد سختگیرانه، پیچیده یا غیرمنطقی (از نظر کودک) نباشند. در این زمینه پیشنهاد میدهیم به مقاله «لیست قوانین خانه» سری بزنید.
- در رفتار با کودک بیش فعال، گاهی اجازه دهید روی تصمیمات اشتباهش پافشاری کند تا با دیدن نتیجه منفی آنها، یاد بگیرد که بهتر است همیشه با والدینش مشورت کند.
- کودک را همراه خود به جمعهای کوچکی ببرید که هم افراد آن جا را دوست دارد، هم آنها محدودیتها و شرایط کودک شما را درک میکنند تا فرایند اجتماعی شدن کودک بیشفعال سادهتر شود.
- در برخورد با کودک بیش فعال، باید او را در موقعیتهایی قرار دهید که به طور ناخودآگاه، دوست پیدا کند؛ بهعنوانمثال، در قالب یک مسابقه، بازی یا هر فعالیت سرگرمکننده دیگری. توصیه میکنیم که مقاله «تربیت اجتماعی کودک» را هم بخوانید.
- با بیان جملات محبتآمیز، کارهای مثبت کودک را به رسمیت بشناسید و آنها را تشویق کنید تا کودک تمایل به تکرار آنها داشته باشد. در این زمینه، خواندن مقاله «جملات معجزه گر در تربیت فرزند» بسیار کمککننده است.
- روش پاداشدهی مناسبی انتخاب کنید که در عین تشویق رفتارهای مثبت کودک، تکرار این رفتارها را مشروط به دریافت پاداش نکند؛ یعنی کودک عادت نکند بابت انجام هر کار ساده یا حتی وظایفش، رشوه دریافت کند.
- با قراردادن کودک در موقعیتهای مناسب، ویژگیهای منحصر به فردش را تشویق کنید. بهعنوانمثال، کودک بیشفعال پرانرژی را در کلاس ورزشی ثبتنام کنید که این ویژگی “خستگیناپذیر بودنش” یک مزیت و عامل تشویق باشد.
- به حریم خصوصی کودک بیشفعال احترام بگذارید و اجازه دهید تاحدامکان، خودش به مشکلات و چالشهایش رسیدگی کند. تنها دورادور حواستان به کودک باشد تا خداینکرده به خود یا دیگران آسیبی وارد نکند.
- در برخورد با کودک بیش فعال، لحن سرزنشی، تمسخرآمیز و انتقادی نداشته باشید تا کودک بهاشتباه باور نکند هیچ کاری از دستش بر نمیآید.
- با تشویق کودک به انجام فعالیتهایی مانند نوشتن روزانه، شعرخواندن یا با صدای بلند صحبتکردن در مورد کاری که انجام میدهد، او را به لحظه حال بیاورید و اجازه ندهید در سرش زندگی کند.
- عوامل درونی و بیرونی حواسپرتی را بشناسید و حین رفتار با کودک بیش فعال، آنها را مدیریت کنید.
انواع بیشفعالی
قدم اول برای دانستن این که چطور با کودک بیشفعال رفتار کنیم، شناخت انواع بیشفعالی و کسب اطلاعات کافی درمورد این اختلال است. برخلاف باور عموم، کودکان بیشفعال لزوماً پرانرژی و بیقرار نیستند. در واقع بیشفعالی در کودکان به 3 دسته کلی تقسیم میشود:
- بیشفعالی تکانشی که شناختهشدهترین نوع این اختلال است، بیشتر در پسربچهها دیده میشود و بارزترین علامت آن، بیقراری جسمی خواهد بود.
- بیشفعالی نقص توجه که کمتر به رسمیت شناخته میشود، بیشتر در دختربچهها رایج است و در قالب علائمی مانند ضعف حافظه، اختلال تمرکز و سایر موارد اینچنینی بروز پیدا میکند.
- بیشفعالی ترکیبی که مجموعهای از علائم دو مورد قبل را در بر میگیرد.
توضیح دقیق هر نوع بیشفعالی از حوصله این مقاله خارج است؛ اما برای بهبود رفتار با کودک بیش فعال، باید نوع بیشفعالی او را بهخوبی بشناسید تا بتوانید روشهای بررسی شده در این مقاله را بهدرستی اجرا کنید.
نکته: بعد از مشاهده این ویدیو، ویدیو درمان لجبازی کودک که کمی پایینتر قرار گرفته مشاهده کنید.
تفاوت کودک بیش فعال (adhd) و add
در واقع، هیچ تفاوتی بین کودک بیشفعال مبتلا به ADHD یا ADD وجود ندارد، چون:
There is no difference between ADD and ADHD. ADD (attention-deficit disorder) is an outdated term for what is now called ADHD (attention-deficit hyperactivity disorder). Some kids with ADHD have hyperactive behaviors and some don’t, but the diagnosis is ADHD either way. Was ADD changed to ADHD
هیچ تفاوتی میان ADD و ADHD وجود ندارد. واژهٔ ADD (اختلال نقص توجه) اصطلاحی قدیمی است که امروزه با نام ADHD (اختلال نقص توجه و بیشفعالی) شناخته میشود. برخی از کودکان مبتلا به ADHD رفتارهای بیشفعالانه دارند و برخی ندارند، اما در هر دو حالت، تشخیص، ADHD است. Child Mind Institute
نام ADD در سال 1987 به ADHD تغییر کرد.
سوالات متداول
مهمترین دلایلی بروز بیش فعالی در کودکان چه میتواند باشد؟
از جمله مهمترین دلایل بروز بیش فعالی در کودکان میتوان به عوامل ژنتیکی، عدم تعادل شیمیایی در مغز، مشکلاتی در دوران بارداری یا زایمان (مثل زایمان زودرس) یا قرارگیری در معرض سموم محیط (مثل دود سیگار) اشاره کرد.
بهترین روش برای نگهداری و مراقبت از این دسته کودکان چه میتواند باشد؟
از جمله بهترین راهکارها برای نگهداری و مراقبت از کودکان بیش فعال میتوان به ایجاد روال روزانه و منظم، تقسیم وظایف، تشویق کردن و فعالیت بدنی روزانه اشاره کرد.
نقش والدین در بهبود رفتار کودک بیشفعال چیست؟
والدین در مرحله اول باید شرایط کودک را بپذیرند و با حفظ آرامش و محبت کردن، به ایجاد محیطی امن برای کودک کمک کنند.
کلام آخر
نکته جالبی که در پاسخهای سؤال نحوه رفتار با کودکان بیش فعال چیست، وجود دارد، جامعیت و فراگیری آنها در رابطه با اصول کلی فرزندپروری است. توصیههایی که برای رفتار با کودکان بیش فعال مطالعه کردید، مشابه توصیههایی هستند که ما برای بهبود رفتارهای سایر کودکان ارائه میدهیم و چیزی نیست که مختص کودک بیشفعال باشد. این بیشتر از هر چیز نشان میدهد که کودک بیشفعال باری روی شانه والدینش نیست؛ بلکه تنها کمی بیشتر از سایر کودکان، به همدلی و برخورد منطقی و سالم والدینش نیاز دارد.
منابع
- NHS
- CHAAD
- Young Minds
- Healthline
- Mayo Clinic
- Psychology Today
