رشد جنسی کودکان از زمان تولد آغاز می‌شود. والدین باید به کودک خود توجه کنند و مراحل رشد جنسی را آگاهانه پیش ببرند. گاهی ممکن است شاهد رفتارهای جنسی از کودکان باشیم که این رفتارها طبیعی هستند. در این مقاله قصد داریم رفتارهای جنسی طبیعی کودکان، مراحل رشد کودک از نظر فروید و راهکارهایی برای والدین را بررسی کنیم.

مراحل رشد جنسی کودک از نظر روانکاو فروید

زیگموند فروید (Sigmund Freud) یک روانکاو مشهور است که در مورد مراحل رشد جنسی کودک نظرات هوشمندانه‌ای را ارائه کرده است. در ادامه این مراحل را بر اساس سنین تفکیک کرده و قرار داده‌ایم. این روانکاو برجسته در طول زندگی خود نظریه‌های مختلفی را در زمینه روانکاوی ارائه کرده است. از نظر وی رشد شخصیت فرد در گرو رشد جنسی اوست. او رشد جنسی کودک را در بازه‌های زمانی مختلف بررسی کرده و برای هر دوره نام خاصی را انتخاب کرده است.

1_ مرحله دهانی

رشد جنسی از تولد تا یک سالگی به نام مرحله دهانی شناخته شده و شامل شیر خوردن، میک زدن و گاز گرفتن است که باعث لذت می‌شود.

در این دوره، هر چند کودک درکی از جهان ندارد، اما از طریق دهان خود عشق و امنیت را تجربه می‌کند.
این تجربه باعث می‌شود بعدها این حس را در روابط انسانی‌اش تجربه کند؛ مثلاً با بوسیدن کسی، اولین مرحله رشد جنسی‌اش را زنده می‌کند.

2_ مرحله مقعدی

رشد جنسی کودک از یک تا سه سالگی به نام مرحله مقعدی شناخته می‌شود که شامل لذت بردن از اجابت مزاج است.

در این مرحله، حس استقلال‌طلبی کودک از حس کنترلش سرچشمه می‌گیرد. والدین در این زمان باید با آرامش به او آموزش‌های لازم را ارائه دهند تا اعتماد به نفس کودک تقویت شود. تندی کردن والدین در این مرحله فقط احتمال تربیت یک کودک لجباز و عصبی را در آینده افزایش می‌دهد.

3_ مرحله آلتی

در رشد جنسی از سه تا شش سالگی که به نام مرحله آلتی شناخته شده، کودک بر اندام‌های تناسلی تمرکز می‌کند و عقده ادیپ (در ادامه مقاله آن را توضیح داده‌ایم) آغاز می‌شود.

در واقع پرسش و تقلید در این مرحله خبر از سلامت ذهنی کودک می‌دهد؛ بنابراین، والدین باید به کنجکاوی کودکان در مورد اعضای بدن و کنجکاوی‌های جنسی آن‌ها بدون ایجاد احساس شرم پاسخ دهند. در این مرحله، در صورت بروز واکنش تند، کودک احساس گناه می‌کند.

4_ مرحله نهفتگی

در رشد جنسی کودک از شش سالگی تا بلوغ، میل جنسی خفته شده و کودک به جای علایق جنسی به رشد مهارت‌ها و مدرسه می‌پردازد.

در مرحله نهفتگی می‌توانید مرزها و شیوه یادگیری احترام به بدن خود و دیگران را به فرزندتان آموزش دهید. لمس امن و حریم خصوصی از نکات مهمی هستند که در این مرحله باید به کودک آموزش داده شوند.

5_ مرحله بلوغ جنسی

رشد جنسی پس از بلوغ، آخرین مرحله است و پس از نهفتگی، کودک به سمت جنس مخالف هدایت شده و تمایلات جنسی او آغاز می‌شود. این مرحله شروع بلوغ جنسی و احساسات جنسی است.

در مرحله بلوغ جنسی، والد باید درباره تغییرات بدنی، کنترل تمایلات و مسئولیت‌پذیری در روابط با کودک صحبت کند. این مرحله را همراه با پذیرش و احترام پشت سر بگذارید، تا فرزندتان به‌جای پنهان‌کاری و احساس گناه، زیر نظر شما، در مسیر درست قدم بردارد.

طبق نظر فروید، کودکان با گذراندن مراحل روانی و جنسی، شخصیت خود را رشد می‌دهند. مراحل فروید برای رشد جنسی کودک به نام مراحل روانی جنسی Psychosexual شناخته می‌شود. در ادامه این مراحل را به طور دقیق‌تر بررسی می‌کنیم.

لازم به ذکر است که اختلالات تناسلی در کودکان ممکن است عامل اصلی برخی مشکلات جنسی کودک در آینده باشد حتما مورد بررسی قرار دهید.

رفتارهای طبیعی جنسی در کودکان

برخی از رفتارهای جنسی کودک یا به اصطلاح بیداری جنسی در کودکان طبیعی و ناشی از کنجکاوی وی در درک جهان اطراف است. مجموعه‌ای از این رفتارها عبارتند از:

• لمس و مالش قسمت‌های خصوصی بدن
• نشان دادن اندام خصوصی به دیگران و تمایل به تماشای برهنگی افراد دیگر
• نپوشیدن لباس و تمایل به برهنگی در سنین پایین
• پرسیدن سوالات جنسی مختلف از والدین
• دکتر بازی و بازی‌های جنسی با هم‌سن و سالان
• کنجکاوی جنسی در مورد روابط بزرگ‌ترها و تقلید از آن‌ها

اگر والدین رفتاری غیر از این مشاهده کردند بهتر است دقت بیشتری در این خصوص کرده و رفتارهای کودک را بیشتر زیر نظر بگیرند.

• بیشتر بخوانید: خطاهای فرزند پروری
• بیشتر بخوانید: فرزند پروری چیست؟
• بیشتر بخوانید: سبک‌ های فرزند پروری

میزان درک و رفتارهای جنسی طبیعی کودک

همه کودکان از سنین پایین شروع به رشد جنسی می‌کنند. برخی از رفتارهای جنسی کودکان طبیعی است، اما والدین باید آگاه باشند؛ زیرا برخی از رفتارهای کودک نگران‌کننده است. ما در مقاله‌ای درباره رفتارهای جنسی خطرناک در کودکان و نوجوانان صحبت کرده‌ایم که می‌توانید برای اطلاعات بیشتر این مقاله را بخوانید. در اینجا نیز رفتارهای رایج کودکان را در سنین مختلف بررسی خواهیم کرد.

همچنین برای آشنایی بهتر با روند تربیت جنسی کودک دختر حتما دو مقاله علائم پریود شدن دختران و توضیح پریود برای کودکان را بررسی کنید.

• بیشتر بخوانید: لجبازی کودکان در غذا خوردن
• بیشتر بخوانید: لجبازی شدید کودک
• بیشتر بخوانید: با دکتر بازی بچه ها چه برخوردی کنیم؟

رشد جنسی کودک از تولد تا 1 سالگی

طبق نظریه فروید، از تولد تا یک سالگی مرحله دهانی یا Oral Stage است. در این مرحله، دهان منبع اصلی لذت برای نوزاد است که فعالیت‌هایی از جمله مکیدن و شیر خوردن را انجام می‌دهد. در مرحله دهانی، میل جنسی کودک از طریق لذت دهانی شیر خوردن، گاز گرفتن و جویدن اشیا ارضا می‌شود.

این مرحله تاثیر بسیاری در تثبیت شخصیت افراد دارد. اگر هنگام از شیر گرفتن کودک، مشکلاتی ایجاد شود، منجر به فیکساسیون دهانی Fixation در بزرگسالی می‌شود. یعنی افرادی که در این مرحله ثابت می‌مانند، بیش از حد غذا می‌خورند، سیگار می‌کشند، ناخن می‌جوند یا بیش از حد حرف می‌زنند تا نیازهای دهانی خود را برآورده سازند. این رفتارها در زمان استرس بیشتر می‌شوند.

ما در مقاله تربیت کودک یک ساله، در مورد نکات تربیتی کودکان در این بازه سنی هم صحبت کرده‌ایم که می‌توانید برای اطلاعات بیشتر به این مقاله مراجعه کنید.

رشد جنسی کودک از 1 تا 3 سالگی

رشد جنسی کودک از یک تا سه سالگی در نظریه فروید به عنوان مرحله مقعدی یا Anal شناخته می‌شود. در این مرحله، کودک از تخلیه مدفوع، اجابت مزاج و نگه‌داری آن لذت‌ می‌برد و تمرکز اصلی میل جنسی بر کنترل حرکات مثانه و روده است. تعارض اصلی در این مرحله با لذت کودک، آموزش دست‌شویی رفتن است.

کودک در این مرحله یاد می‌گیرد که لذت خود را زمان‌بندی کند و مکان و زمان رفتن به سرویس بهداشتی را تعیین کند. در نتیجه، لذت کودک به تعویق می‌افتد و با محدودیت‌هایی روبرو می‌شود. درگیری و بروز مسائل در مرحله مقعدی می‌تواند منجر به وسواس بیش از حد و لجبازی در بزرگسالی شود.

به این نکته هم توجه کنید که:

in general it is developmentally normal and natural (and not at all sexual in the adult sense) for a three year old to touch or play with his private parts.

به‌طور کلی، برای کودکی سه‌ساله کاملاً طبیعی و بخشی از روند رشد اوست که گاهی اندام‌های خصوصی‌اش را لمس کند یا با آن‌ها بازی کند؛ این رفتار هیچ شباهتی به رفتار جنسی در معنای بزرگسالانه ندارد. Parenting Stack Exchange

همان‌طور که گفتیم، طبق نظریه فروید مراحل رشد جنسی کودکان تاثیر بسیاری در بزرگسالی دارند. زمانی که کودک برای اجابت مزاج خود با آموزش زود هنگام یا خشن روبرو شود، در آینده به یک فرد وسواس و متنفر از آشفتگی تبدیل می‌شود. این افراد حتی می‌توانند خسیس باشند. شخصیت دیگر نیز آشفته، بی‌نظم و سرکش خواهد بود. با تربیت و نگرش درست، می‌توانید تاثیرات بسیاری در دفع، مسئولیت‌پذیری یا پاکیزگی کودک داشته باشید.

راستی، ما یک مقاله با عنوان «تربیت کودک سه ساله» هم داریم که پیشنهاد می‌دهیم برای تربیت فرزند خود در این سن، به این مقاله مراجعه کنید.

در ضمن اگر فرزند پسر دارید حتما دو مقاله «نعوظ در کودکان» و «بازی با اندام تناسلی در کودکان» را مطالعه کنید.

رشد جنسی کودک از 3 تا 6 سالگی

سنین سه تا شش سالگی در رشد جنسی کودک به عنوان مرحله فالیک یا آلتی Phallic شناخته می‌شود. در مراحل رشد جنسی کودک، این مرحله بحث‌برانگیز است و بر دستگاه تناسلی تمرکز دارد. در این سنین، کودکان از تفاوت‌های جنسی آگاه و کنجکاو می‌شوند. کودک شروع به کشف تفاوت‌های میان زن و مرد می‌کند و کنجکاوی بسیاری بر اندام تناسلی خود و جنس مخالف نشان می‌دهد.

در مرحله فالیک، یکی از اساسی‌ترین تعارض کودک، تملک ناخودآگاه به والد ناهمجنس، و دوری از والد همجنس است. تفاوت‌های جنسی آناتومیک مانند جاذبه‌های وابسته به عشق، شهوانی، رقابت، حسادت، رنجش و ترس شروع به شکل‌گیری می‌کنند که در کل، عقده ادیپ Oedipus complex در پسران و عقده الکترا Electra complex در دختران نام دارد.

تعارضات حل نشده در مرحله آلتی می‌تواند باعث بروز مسائلی مانند اختلال عملکرد جنسی، مشکلات هویت جنسی یا مشکلات در ایجاد روابط با دیگران شود و کودک در بزرگسالی دچار پرخاشگری جنسی خواهد شد.

لازم به ذکر است که در این سنین یا حتی سنین پایین‌تر،  درک مفهوم جنسیت در کودک بسیار مهم است حتما این موضوع را مورد بررسی قرار دهید.

• بیشتر بخوانید: دارو دادن به کودکان
• بیشتر بخوانید: کنترل خشم در مقابل کودکان
• بیشتر بخوانید: از پوشک گرفتن کودک بچه

رشد جنسی کودک از 6 سالگی تا بلوغ

یکی دیگر از مراحل رشد جنسی کودک، نهفتگی یا کمون است. میل جنسی در این مرحله خفته است. کودکان به جای علایق جنسی یا عاشقانه، بر رشد مهارت‌های اجتماعی و فکری از جمله مدرسه، دوستی یا سرگرمی‌ها تمرکز دارند. بیشتر انرژی کودک در سنین 6 تا حدود 12 سالگی به سمت کسب و رشد مهارت‌های جدید، ورزش و دانش صرف می‌شود. در این مرحله، تکانه‌های جنسی کودکان سرکوب شده و رشد روانی جنسی بیشتری رخ نمی‌دهد. طبق نظر فروید، با سرکوب تکانه‌های جنسی، دوره‌ای از آرامش نسبی در کودک ایجاد می‌شود.

انرژی جنسی در کودک وجود دارد، اما در حوزه‌ها و فعالیت‌های دیگری مصرف می‌شود. مرحله نهفتگی در رشد مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و اعتماد به نفس کودک مهم است. مشکلات در این مرحله منجر به عدم بلوغ و ناتوانی در ایجاد روابط رضایت‌بخش در بزرگسالی می‌شود.

در ضمن برای بالابردن آگاهیتان برای تربیت درست فرزندتان گرایش جنسی در نوجوانان و آموزش اندام خصوصی به کودکان  را بررسی کنید.

رشد جنسی کودک پس از بلوغ

مرحله جنسی یا تناسلی، آخرین مرحله از مراحل رشد جنسی کودک طبق نظریه فروید به شمار می‌رود و از بلوغ تا بزرگسالی ادامه دارد. در این مرحله، رشد جنسی کودک پس از گذراندن دوره نهفتگی ظاهر می‌شود. در نتیجه، کودک به سمت جنس مخالف هدایت شده و نشانه‌هایی از تمایلات جنسی بالغ در او شروع می‌شوند‌.

این مرحله جایی است که بلوغ جنسی شروع می‌شود و احساسات جنسی گسترش می‌یابند. احساسات عاشقانه، جنسی و روابط صمیمانه در مرحله جنسی آغاز می‌شوند. غریزه جنسی به لذت دگر جنس‌گرا هدایت می‌شود. تعارض در این مرحله می‌تواند باعث انحرافات جنسی و روابط ناسالم در افراد شود.

در این بازه سنی ممکن است کودک به خودارضایی تمایل داشته باشید. ما در مقاله برخورد صحیح با خودارضایی کودکان، در مورد شیوه مناسب برخورد والدین در صورت مشاهده این اتفاق، صحبت می‌کنیم.

در ضمن، اگر تمایل به یادگیری عمیق‌تری درباره‌ی نام صحیح اندام تناسلی برای کودکان و کتاب های تربیت جنسی کودکان دارید، پیشنهاد می‌کنیم این مطالب  را بخوانید

آموزش‌های والدین در مراحل رشد جنسی کودک

والدین باید به صورت تدریجی و متناسب با رشد جنسی کودک موضوعات مربوط به روابط جنسی و بهداشت جنسی را به آن‌ها آموزش دهند. این آموزش باید از سنین پایین شروع شود تا کودکان بتوانند مسائل را در یک محیط امن و صمیمی فرا بگیرند. والدین باید محیطی را برای کودکان فراهم کنند که در آن بتوانند سؤالات خود را بدون خجالت و ترس مطرح کنند. این امر به ایجاد رابطه صمیمی و واضح بین والدین و کودکان کمک می‌کند.

والدین برای رشد طبیعی کودک باید به رشد جنسی کودک، مراحل آن و رفتارهای جنسی طبیعی در هر دوره سنی توجه خاصی داشته باشند. سپس می‌تواند با رعایت اصول زیر آموزش‌های لازم را برای فرزندان خود فراهم کنند:

• شروع آموزش‌های جنسی به کودک از سنین پایین
• احترام به حریم خصوصی کودک
• افزایش مهارت‌های زندگی مانند تصمیم‌گیری و حل مسأله
• ایجاد محدودیت در تربیت و آموزش صحیح

رشد جنسی کودک مسئله حساس و پراهمیتی است. برای ارائه بهترین و اصولی‌ترین آموزش‌ها می‌توانید از کمک متخصصین و روانشناسان کودک کمک بگیرید.

ما در مقاله علت تحریک شدن کودک، درباره نحوه آموزش اصولی صحبت کرده‌ایم که می‌توانید برای افزایش اطلاعات این مقاله را بخوانید.

• بیشتر بخوانید: پاسخ به سوالات جنسی کودکان
• بیشتر بخوانید: رابطه جنسی در حضور نوزاد

چه آموزش‌هایی در مراحل رشد جنسی کودک به فرزندمان ارائه دهیم؟

والدین باید به حریم خصوصی کودکان احترام بگذارند و از تحمیل نظرات و دیدگاه‌های خود به آن‌ها خودداری کنند. اما در مواقعی با گفتگوی بدون خجالت، والدین می‌توانند به فرزند خود آموزش دهند، به عنوان مثال لمس اندام تناسلی در فضای عمومی کار اشتباهی است. در عوض، باید به سؤالات و نگرانی‌های کودکان به صورت صبورانه و غیر قضاوتی پاسخ دهند.

برای رشد جنسی کودک به طور سالم والدین باید علاوه بر آموزش‌های جنسی، به کودکان مهارت‌های زندگی مانند تصمیم‌گیری، حل مسأله و برقراری ارتباط سالم را نیز آموزش دهند. والدین می‌توانند درباره مراحل بلوغ، روابط، هویت جنسی و امنیت با فرزند خود کتاب بخوانند یا ویدیو و فیلم تماشا کنند. والدین حتما باید با آگاهی فرزند خود را در یک سبک زندگی سالم قرار دهند.

در مراحل رشد جنسی کودک در اتاق فرزندتان تلویزیون قرار ندهید یا زمان‌بازی‌ها، دیدن ویدیوها و برنامه‌ها را برای او محدود و مشخص کنید‌. اگر فرزند شما پیش از دوره بلوغ است باید حتماً به او درباره تغییراتی که قرار است در آینده با آن مواجه شود، اطلاعات صحیحی بدهید. در صورت نیاز، والدین باید با متخصصان مشاوره و آموزش جنسی همکاری کنند تا از بهترین راهکارهای سالم‌ برای مراحل رشد جنسی کودکان خود استفاده کنند.

حالا که تقریبا به انتهای مقاله رسیدیم به دانستن نحوه کنترل رفتار جنسی کودک می‌تواند آگاهی شما را در این زمینه به شدت بالا ببرد.

معرفی کتاب درباره رشد جنسی کودک

در اینجا چند کتاب معرفی می‌کنیم که درباره رشد جنسی کودک هستند و به شما در تربیت جنسی فرزندتان بهتر کمک می‌کنند:

• کتاب کتاب لمس خوب لمس بد از سندی کلون (لینک خرید)
• کتاب دیگر سکوت نمی‌کنم! از شانون ریگز (لینک خرید)
• چگونه از بدنم مراقبت و نگهداری کنم؟ از ولری لی‌شیفر و کارا ناترسون (لینک خرید)
• کتاب لطفاً بغلم نکنید! از کری فینیشن (لینک خرید)
• کتاب روان‌شناسی تربیت جنسی کودکان و نوجوانان از فرهاد شیویاری و آرزو صفریانی (لینک خرید)
• کتاب تربیت جنسی کودکان: صفر تا نه سال راهنمای والدین به زبان ساده از فاران حسامی (لینک خرید)

کلام آخر

رفتارهای جنسی کودکان حساس هستند و والدین باید به عنوان راهنما به این رفتارها توجه کنند. مراحل رشد جنسی کودک از بدو تولد آغاز می‌شوند و این مراحل باید با موفقیت پشت سر گذاشته شوند، زیرا مراحل جنسی تاثیر مستقیمی بر شخصیت افراد در آینده خواهد داشت.

در این مقاله مراحل رشد جنسی کودک را طبق نظریه روانکاو مشهور، زیگموند فروید بررسی کردیم. در صورتی که که کودکان با مشکلات و تعارضاتی روبه‌رو شود، می‌توانید با یک روان‌شناس و متخصص مشورت کنید تا تربیت جنسی او را به بهترین شکل انجام دهید.

برای یادگیری بیشتر در مورد مطلبی مثل خودلمسی کودک می‌توانید به همین مبحث مراجعه کنید.

منابع:
Freud’s Psychosexual Theory of Development | Stages & Criticism
Healthy Sexual Behaviors in Children
Childhood sexual development and sexual behaviour: 7-9 years